بر علیه اقتدار سانسور و تفتیش عقاید و در دفاع از حق آزادی بیان و اندیشه

اوج این دوران به گفته محققین در اواخر قرون وسطی بود. قرونی که با تحولاتی در زمینه نظریات علمی و فرهنگی که به رنسانس معروف است در بیشتر اروپا بخصوص در فرانسه و کشورهای آلمانی زبان و‌ هلند پایان گرفت.

البته در برخی دیگر کشورها که دین مسیحیت بسیار ریشه‌دار و قوی تر بود مانند اسپانیا و ایتالیا تا قرن نوزدهم هم ادامه داشت.

بدین گونه بود که مسیحیت توسط کلیسای کاتولیک و کشیش‌های معتقد جزم‌ اندیش در پیروی از کتاب مقدس با سرکوب کردن هرگونه اندیشه‌ی مخالف، نفوذ و اقتدار خود را با توسل به زور اعمال می‌کرد.

بسیاری از روشنفکران و دانشمندان و دگر اندیشان در چند صد سال به دلیل عقاید شان که با کلیسا همخوانی نداشت؛ سانسور، زندانی، شکنجه و حتی کشته شدند. در عرصه علمی، فلسفی و بدعت گذاری‌های دینی و بسیار عرصه‌های دیگر، همین ماجرا در جریان بود.

گالیله یکی از شناخته‌شده‌ترین متفکرین در دوره تفتیش عقاید بود و به دلیل نظریه‌ای که بر اساس آن زمین بدور خورشید می‌چرخد؛ نظریه‌ای که خلاف نظر کلیسا را می‌گفت؛ محاکمه و مجبور به توبه شد.

گالیله تسلیم شد. هرچند که بعدها نظریاتش پذیرفته شد و حتی در عصر کنونی پاپ از او عذرخواهی علنی و رسمی کرده است.

اما جوردانو برونو، کی بود؟

فیلسوفی که هم منکر اصول اعتقادی کلیسا بود و هم با انتشار عقایدی مانند نظریه بی‌پایانی جهان که بی‌انتهاست و خورشید و ستارگان دیگری وجود دارند که همانند خورشید ما، مرکز نظام‌های سیاره‌ای خودشان هستند که همچنین در تضاد کامل با گفته‌های کلیسا بود؛ از دیدگاه مسیحیت به کفر گویی متهم و مورد خشم و غضب کلیسا قرار گرفت.

با این‌همه، برونو از توبه خودداری کرد و به دلیل اصرار و پافشاری بر عقایدش و تسلیم نشدنش در قرن شانزدهم (۱۶۰۰ میلادی) به دستور پاپ کلمنت هشتم و کلیسا سوزانده شد.

پرسش این است که چرا تاریخ و تاریخ‌نویسان دوران، بیشتر از محاکمه گالیله سخن می‌گویند و کمتر به محاکمه برونو می‌پردازند؟

گالیله‌ای که با توبه‌اش زنده ماند و متاسفانه در مقابل جهل، خرافات و اقتدار دین و کلیسا تسلیم شد؛ اما برونو که مقاومت کرد، سال‌ها در سیاهچال قر‌ون وسطی زندانی بود، هرگز تسلیم نشد و جان خود را برای حقیقت از دست داد؛ کمتر مورد تجلیل قرار می‌گیرد!؟

با آنکه هر دو دانشمند هم‌عصر هم، متولد ایتالیا و همین‌طور دارای نظریاتی بر علیه آموزه‌های مسیحیت و کلیسا بودند.

چرا نام این فیلسوف و کیهان‌شناس، کشیشی که به کلیسا پشت کرد و مرتد شد و بعدها هم ثابت شد که نظریه‌ علمی او درست بود، زبانزد عالم نیست و فقط روشنفکران و آتئیست‌ها او را می شناسند؟

چرا او که برای اثبات حقیقت جانش را به گرو گذاشت، آنچنان به جهان شناخته نشده است؟

چرا در کتاب‌های درسی جهان از گالیله نام می‌برند و قدردانی می‌کنند. از توبه و بخشیده‌ شدنش می‌نویسند؛ ولی نام کوپرنیک دانشمندی که قبل از گالیله خورشید‌مرکزی را مطرح کرده بود بندرت آمده و یا اصلاً نمی‌آید؟

براستی سیستم آموزشی جهانی می‌خواهد چه درسی به دانش‌آموزان بیاموزد!؟

اینکه بر عقیده‌ای که اگر بر خلاف میل قدرتمداران زمان است؛ اصرار نورزید، توبه کنید تا مورد بخشش قرار بگیرید و زنده بمانید؟!

نقل قولی هم سر زبان‌ها گذاشته اند و به گالیله نسبت می‌دهند که وقتی شاگردان گالیله به او نقد کردند که چرا توبه کرده است چنین پاسخ می‌دهد:

“بی‌چاره ملتی که نیاز به قهرمان داشته باشد”

این جمله او حتی مورد استقبال عمومی قرار گرفت و تایید شد که دقیقاً، قهرمان سازی خوب نیست.

ولی آیا هرگز فکر کرده ایم که شاید اصلاً این جمله از گالیله نباشد و حاکمان به نفع خود این شایعه را در جهان پراکنده اند؟

حتی اگر هم گفته باشد؛ با توبه و طلب بخششی که کرده بود؛ در مقابل اقتدار کوتاه آمده بود و بدیهی‌ست که دیگر نمی‌توانست ردای قهرمان را بر دوش خود بیاویزد. بنابراین آیا با گفتن این جمله در واقع دفاع از خود نکرده است؟

از این هم که بگذریم؛ قدرتمداران هر دوران برای آنکه فردی بر علیه بی‌عدالتی شان نایستد و نجنگد آیا نمی‌تواند در مذمت قهرمان شدن، این جمله را ساخته و تبلیغ کرده باشند؟!

فراموش کردن برونوی دانشمند به معنای آن است که جهان تمایل بیشتر به کسانی دارد که برای زنده ماندن حقیقت را انکار می‌کنند و در برابر قدرت تسلیم می‌شوند.

چرا جوردانو برونو، فیلسوف شورشی که سانسور کلیسا را نپذیرفت و به خاطر حقیقت و آزادی اندیشه جان داد، و در آتش جهل قدرتمندان زمان سوخت، کمتر به مردم جهان شناسانده شده است؟

برخی از پژوهشگران و همچنین مردم بر این باورند که گالیله نمادی ست از سازگاری و درایت در مواجهه با خطر… از این دید او خردمندانه انتخاب کرده که زنده بماند تا فرصت بیشتری برای تحقیقات علمی‌اش داشته باشد و به علم یاری رساند.

اما بسیاری از عدالت‌خواهان و شورشیان هر عصر و زمانه بر این نظرند که گالیله‌ای که از برای زنده ماندن در برابر کلیسا به جهل تسلیم شد و به « حقیقت» پشت کرد، نماد سازش با قدرت و حفظ جان است.

و اما جوردانو برونو که بر عقاید خود مصرانه پافشاری کرد و جان خود را در راه باورهایش از دست داد؛ الگوی استقامت، پایداری و شجاعت در برابر ستمگران است.

او که به قدرت‌ زمان خود سر فرود نیاورد، ترجیح داد به حقیقت پشت نکند؛ نظرش را بگوید و بمیرد.

از این رو، هر سال در روز ۱۷ فوریه، در شهر رم در میدان آتشی که برونو در آن سوزانده شد، گرد هم می‌آیند و یاد او را گرامی می‌دارند.

بی تردید برای هر انسان‌ ضد قدرتی عملکرد برونو، کشیش مرتد، شاعر شورشی، فیلسوف، ریاضیدان و کیهان‌شناسی که با جهل و قدرت سازش نکرد؛ نمادی از شجاعت در برابر اقتدار، ستم، سانسور و تفتیش عقاید است.

برونو، به مانند سقراط که در دادگاه آتن محاکمه و محکوم شد، هرگز تسلیم نشد و جام شوکران را سرکشید برای انسان‌های ضد قدرت و سازش‌ناپذیر با جهل، مورد احترام است.

وفاداری برونو به حقیقت، او را از تسلیم و سازش با جهل و قدرت بازداشت. از شعله‌هایی که برای سوزاندنش برافروخته بودند نهراسید و تا واپسین لحظه ایستادگی کرد و خواسته‌ی کلیسا برای توبه و استغفار را قاطعانه نپذیرفت و تن به آتش داد.

تفتیش عقاید و سانسور نزد افراد ضد قدرت، همانند موریانه‌ای است که به‌آرامی و بی‌وقفه آزادی اندیشه را از درون تخریب می‌کند. به گونه‌ای که انگیزه خلاقیت و بیان آزادانه را نابود می‌سازد. برای این افراد، سانسور مانند خفقانی است که راه گلو را می‌گیرد و خلاقیت را در نطفه خفه می‌کند.

و در نهایت، همانند سرطانی به بدنه جامعه نفوذ می‌کند و انسان‌ها را به انفعال، انزوا و ویرانی می‌کشاند.

انسان‌های ضدقدرت، زنجیر سانسوری را که بر دستان شان قفل می‌زند، مانعی برای بیان آزادانه افکار و خلاقیت می‌دانند و به‌خوبی آگاهند که سانسور در نهایت آن‌ها را به پرتگاهی می‌کشاند که یا باید به نظام حاکمه تن در دهند و یا به خودویرانی که زندگی را از آنان خواهد گرفت ولی عقیده و باور شان را هرگز!

امروزه قدرت مطلق در دستان دولت‌هاست که با سانسور، قوانین و فضای رعب و وحشت نویسندگان و روزنامه‌نگاران را به خودسانسوری سوق می‌دهند تا جایی که جرأت ابراز عقاید خود را از دست می‌دهند.

سانسور حقیقت را پنهان و اندیشه انتقادی را سرکوب می‌کند.

اما همیشه یکی پیدا می‌شود، برونوی عصیانگر را از دل تاریخ بیرون می‌کشد، الگوی خود قرار داده و تن به ستم تفتیش عقاید و سانسور نمی‌دهد.

جرأت کنیم و آن یکی باشیم!

■ نامه ای به برونو!

برونو، ای برونوی عصیانگر!

بیش از هشت سال را در سیاهچال‌های حکام دین گذراندی و با آن‌همه فرصت برای توبه

بگو

بگو که چگونه هرگز تسلیم قدرت نشدی؟

برونو، ای برونوی شجاع!

آن روز موعود

آن لحظه‌ی شومی که تو را با دست و پای زنجیر شده به سوی میدان می‌کشاندند

تا تو را در آتش بسوزانند