طرح پرمناقشه در آلمان؛ پر کردن معدن با زباله هسته‌ای

نج دقیقه‌ طول کشید تا بالابر به انتهای معدن برسد. مسیر سنگین و سخت و بی‌صدا بود، و تنها چیزی که سکوت را می‌شکست دنگ دنگِ ملایمِ اتاقک بالابر بر ریل عمودی‌اش بود. هر چه بیشتر پایین می‌رفتیم نور مشعل‌هایی که در دست گرفته‌ بودیم بر کف بالابر تاب می‌خورد.

در پایین مسیر، از چند گاری قدیمی رد شدیم که روزگاری برای حمل سنگ آهن از میان این تونل‌های تاریک و زنگار بسته استفاده می‌شد. از ۱۸۶۷ تا ۱۹۷۶، به فاصله بیش از یک قرن، معدن کنراد در سالزگیترِ آلمان، آهن تولید کرده است. در طول سال‌ها، عمق هزارتوهای این معدن تا ۱۳۰۰ متر (زیر سطح خیابان) نیز پیش رفته است. ولی این معدنی که امروز از فعالیت بازمانده است نقش تازه‌ای یافته است؛ نقشی که چه بسا تا صدها هزار سال ادامه پیدا کند.

اگر همه‌ چیز طبق برنامه پیش برود، تا پنج سال آینده، تونل‌های کنراد میزبان بیش از ۳۰۰ هزار متر مربع ضایعات رادیواکتیو از ایستگاه‌های هسته‌ای آلمان خواهد بود؛ یعنی تقریبا نصف تمام ضایعات هسته‌ای که آلمان تا به حال تولید کرده است. این پسمانده‌های آزمایش‌های تحقیقاتی را در اعماق زمین مدفون کرده‌اند تا در طول زمان فاسد شوند و از بین بروند. ولی حقیقت این است که این پروژه مخالفانی هم دارد. ساکنان آن منطقه از همان سال‌های دهه ۱۹۷۰ که ایده این کار مطرح شده بود علیه‌ آن اعتراض کرده‌اند، و هنوز هم دست از اعتراض و کارزار خود نکشیده‌اند.

این مساله که باید با ضایعات هسته‌ای چه کرد از همان ۶۰ سال پیش که کلید نخستین نیروگاه‌های هسته‌ای را زدیم ذهن ما را به خود واداشته است. متلاشی شدن بعضی از عناصر رادیواکتیو که در نیروگاه‌های هسته‌ای تولید شده‌اند یک دهه طول می‌کشد. عناصری هم مانند پلوتونیوم ۲۳۹، نپتونیوم ۲۳۷، و ید ۲۱۹ می‌توانند تا چند هزار سال دوام پیدا کنند. بسیاری بر این نظر هستند که دفن این عناصر در محفظه‌هایی امن در اعماق زمین احتمالا بهترین گزینه است. اخیرا فنلاند اجرای این طرح را در جزیره صخره‌ای اولکیلوئوتو به تصویب رسانده و کره جنوبی نیز آن را برای بعضی از نیروگاه‌های هسته‌ای خود در انبارهایی عظیم در شهر گوانگجو در جنوب شرق کشور اجرا کرده است. ولی حقیقت ماجرا این است که هیچ کس دقیقا نمی‌داند که این مخازن در طول هزاران سال، چه سرانجامی خواهند داشت.

یوهانس اشنایدر وسیله حمل و نقل ما را با خود آورده است؛ نوعی ونِ مسافرتیِ روباز. در آن تاریکی، مشعل‌های ما ماشین معدن عظیمی را نشان می‌دهند. اشنایدر با اشاره به دندان‌های مهیب این ماشین، می‌گوید: «در هر ۲۴ ساعت، حدود چهار متر می‌کنیم. بعد از دو متر، ماشین متوقف می‌شود، بعد باید سنگ را مستحکم کنیم به این معنی که معدنچیان یک ورقه توری مسی را روی سنگ می‌اندازند و با پیچ می‌بندند تا سفت شود».

کنراد علی‌رغم شبکه نامنظم و گسترده تونل‌هایش، در حال گسترش است، تا روزی ضایعات هسته‌ای را در خود جای دهد. حجم بعضی از دالان‌ها را دارند بیشتر می‌کنند تا ماشین‌ها راحت‌تر بتوانند ضایعات را جا به جا کنند. خودِ معدن را هم دارند تعمیر می‌کنند. کارگران معدن سیستم‌های تهویه تازه‌ای را نصب می‌کنند تا از گسترش گرد و خاک‌های قرمز که همه جا را فرا می‌گیرد جلوگیری کند. معدن به کارگاه‌هایی زیرزمینی هم برای تعمیر ماشین‌ها مجهز خواهد شد. اشنایدر به توالت‌ها هم اشاره می‌کند که ضایعات نوع دیگری را در معدن تجزیه می‌کند.

صدها معدنچی در شیفت‌هایی هفت ساعته زیر زمین مشغول کار اند تا معدن را برای ورود اولین محموله ضایعات هسته‌ای در سال ۲۰۲۲ آماده کنند. هر کارگر یک مشعل و جعبه‌ای از وسایل ایمنی را با خود حمل می‌کند. اگر حوادث غیر مترقبه‌ای مثل آتش‌سوزی پیش بیاید، کارگران برای یک تا دو ساعت اکسیژن خواهند داشت. وقتی معدنچیان از کنار هم رد می‌شوند به هم می‌گویند “Glück auf” که در اصطلاح معدنچیان قدیمی تقریباً یعنی “موفق باشی”. در ورودیِ تونل‌ها، شمایلی از قدیس باربارا هست که گفته می‌شود نگهبان معدنچیان، نظامیان، و کسانی است که با مواد منفجره کار می‌کنند.

برای آن‌که پر کردنِ معدن با مواد رادیواکتیو به تصویب حکومت برسد، باید جزئیات فرایند آن را در اختیار دولت گذاشت. در صورت اجرایی شدن، هزاران قطار و کامیون ده‌ها سال، ضایعات هسته‌ای را که فشرده شده و در محفظه‌های مخصوصی مهر و موم شده اند به معدن کنراد منتقل خواهند کرد. محفظه‌ها را از طریق یکی از شفت‌های کنراد به زیر زمین منتقل می‌کنند و بعد توسط ماشین‌هایی که به دست انسان هدایت می‌شوند برای همیشه، در تونل‌های مربوط قرار می‌دهند. محفظه‌ها را روی هم انباشت می‌کنند، و هر ۵۰ متر آن‌ها را با یک دیوار بتونی مهر و موم می‌کنند. هرچه ضایعات بیشتری به تونل‌ها منتقل شود، فاصله بین این دیوارها را نیز باز هم با بتون پر می‌کنند.

جالب اینکه سالی که بناست کنراد میزبان اولین محموله خود باشد همان سالی است که قرار است نیروگاه‌های بازمانده هسته‌ای آلمان تعطیل شوند. آلمان مدتی است که با ایده دست کشیدن از نیروی اتمیِ خود کلنجار می‌رفت، و بالاخره دولت آنگلا مرکل در سال ۲۰۱۱، پس از سانحه هسته‌ای فوکوشیما در ژاپن، تصمیم به انجام این کار گرفت. با تمام این اوصاف، ضایعات حاصل از نیروگاه‌های تعطیل شده تا هزاران سال آلوده به مواد رادیواکتیو خواهند بود.

معدن کنراد از اواسط سال‌های دهه ۱۹۷۰ همیشه مخزنی بالقوه برای نگهداری ضایعات هسته‌ای محسوب می‌شد. ولی تنها در سال ۲۰۰۷ بود که مجوز نگهداری چنین موادی صادر شد و البته از آن زمان، پروژه با تأخیرهایی مواجه بوده است. بنا بود تا الان کار قرار دادن مواد در محفظه‌ها شروع شده باشد، ولی ده سالی به عقب افتاد. یکی از سخنگویان دولت اظهار داشته که دلیل این تاخیر این بوده که بعضی از شفت‌ها برای ایمن‌تر شدن احتیاج به بازسازی داشته‌اند.

این تأخیر آثار و نتایج غیرمستقیمی نیز در پی داشته است. در سال ۲۰۱۴، معلوم شد که بشکه‌های ضایعات هسته‌ای که در انبارهایی موقتی در یک نیروگاه از کارافتاده نگهداری می‌شدند پوسیده بوده اند. قرار بود که این بشکه‌ها را به کنراد بفرستند. هزینه‌ها هم از آن طرف زیاد بود. تخمین زده می‌شود که “اداره محافظت از مواد رادیواکتیو آلمان” که یکی از نهادهای حکومتی است بیش از ۳.۴ میلیارد یورو (۲.۹ میلیارد پوند) برای تبدیل کنراد به مخزن ضایعات هسته‌ای و انتقال آن‌ها هزینه خواهد کرد، و تأخیر بیشتر در اجرای پروژه تنها به افزایش هزینه‌ها منجر می‌شود.

یکی از دلایلی که کنراد را برای این پروژه انتخاب کرده اند این بوده که کنراد معدنی است که به طور غیر معمولی خشک است: به این دلیل که ۴۰۰ متر لایه ضخیم خاک رس معدن را از آب‌های زیرزمینی جدا می‌کند. یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها درباره انبار ضایعات هسته‌ای در زیر زمین این است که ممکن است آب‌های زیرزمینی به تدریج مجاری محفظه‌ها را ساییده کنند و مواد رادیواکتیو را با خود به سطح زمین بیاورند. حتی اگر این فرایند چندین هزار سال طول بکشد، باز هم می‌تواند فاجعه‌آمیز باشد.

اشنایدر با اشاره به ردیفی از ‌سنگ‌های سفیدرنگ، تصدیق می‌کند که “این‌جا کمی مرطوب است”. ولی این سنگ‌ها عمدتاً از نمک تشکیل شده‌ اند و به گفته اشنایدر، محلول‌های متشکل از نمک از آب‌های زیرزمینی سیارتر اند. کسانی که در این پروژه کار می‌کنند معتقد اند که حداقل ۳۰۰ هزار سال طول می‌کشد تا این رطوبت‌ها به سطح زمین برسند؛ و تا آن زمان، مواد رادیواکتیوِ ضایعات قاعدتاً باید بی ضرر شده باشند.

اعلام مخالفت

روستای بلکنشتد از معدن کنراد با ماشین دو دقیقه بیشتر فاصله ندارد. در کنار جاده و در باغ‌های محلی‌ها، زباله‌دان‌هایی را می‌بینیم که رنگ زرد روشنی به آن‌ها زده شده تا شبیه محفظه‌های مواد رادیواکتیو به نظر برسند. این تنها یکی از راه‌هایی است که بخش اندکی از ۶۰۰ نفر جمعیت روستا اعتراض و مخالفت خود را با تبدیل معدن مجاور به زباله‌دان هسته‌ای نشان داده اند. نشانه‌هایی هم از اعتراضات ضد هسته‌ای دیده می‌شود. روی درِ ورودیِ یک مزرعه هم دیوارنگاری‌ای می‌بینیم که درباره خطرات مواد رادیواکتیو هشدار می‌دهد.

یکی از ساکنین روستا می‌گوید ده سال پیش، قبل از آنکه مجوز تبدیل کنراد به انبار ضایعات هسته‌ای صادر شود، آپارتمانی را خریده بود. می‌گوید پس از صدور مجوز، ارزش ملکش به یک سوم کاهش پیدا کرد. از نظر او، دولت آلمان باید خسارت حاصل از افتِ ارزش ملک را به ساکنان محل پرداخت کند. یکی دیگر از ساکنین نیز می‌گوید نگران است که مبادا روزی در معدن اتفاق بدی بیافتد. می‌گوید: “دیدیم در آسه چه اتفاقی افتاد”.

آسه ۲ (Asse II) نام یکی از معدن‌های سابق آلمان است که تنها ۲۵ کیلومتر با بلکنشتد فاصله دارد؛ و شاید بزرگترین فاجعه هسته‌ای آلمان در آن رخ داده باشد. این معدن میزبان ۱۲۶ هزار بشکه حاوی مواد رادیواکتیو است که در بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۸ انبار شده بودند. چند سال بعد، مواد رادیواکتیو در معدن نشت کرد و در سال ۲۰۰۸ اخبار آن منتشر شد. آن‌طور که سخنگوی کنراد می‌گوید، هیچ‌کس دقیقاً نمی‌داند که باید با این مسأله چه طور برخورد کرد. روی کاغذ، ضایعات هسته‌ای آسه ۲ را می‌توان به مخزن جدید [یعنی کنراد] منتقل کرد. ولی مجوز فعلی کنراد این امکان را نمی‌دهد.

رزماری استرایش، که تمام عمر خود را در بلکنشتد گذرانده است، من را به خانه خودش دعوت می‌کند. هشتاد سالش است و برایم تعریف می‌کند که در سال‌های دهه ۱۹۷۰ در اعتراضات نسبت به ماجرای کنراد شرکت می‌کرده؛ و هنوز هم در راه‌پیمایی‌ها و تظاهرات شرکت می‌کند. می‌گوید: “من هم طبیعتاً می‌دانم که باید این‌ها جایی انبار شوند و حتی شاید هم همین‌جا؛ منتها مسأله این است که به چه نحوی”. معتقد است کسانی که مسئول این پروژه هستند همیشه با ساکنین محل درباره خطرات احتمالی آن شفاف نبوده اند. ولی در عین حال می‌گوید که اعتراضات تأثیر خود را داشته اند؛ از این نظر که حداقل پروژه را به تعویق انداخته اند.

لودویگ واسموس، یکی از کشاورزان محل، و اورسالا شونبرگر، فعال سیاسی، نیز نظرات خود را با ما در میان می‌گذارند. واسموس در همین محل به دنیا آمده و بعدها به سرعت به نهضت ضد کنراد پیوست. خودش می‌گوید که “به نوعی طبیعی بوده است”. شونبرگر اصالتاً اهل مونیخ است، و ۳۵ سال است که در تظاهرات ضد نیروی هسته‌ای شرکت می‌کرده است. امروز دخترش نیز همراه او است؛ به قول خودش، “نسل بعد”.

واسموس و شونبرگر از اعضای کمیته مخالفت با انبار کنراد هستند. این کمیته پس از فاجعه اتمی چرنوبیل تأسیس شد، و سال ۲۰۱۷ سی‌امین سالگرد تأسیس آن است. این نهاد امروزه ساختمان کوچکی در بلکنشتد دارد و در واقع، محلی است برای دیدارها و ملاقات‌ها و مرکزی است برای اطلاعات ضد اتمی. تمام دیوارها پر است از اعلامیه‌ها و پوسترها، از جمله عکسی از بشکه‌های درهم و برهم در آسه ۲.

واسموس و شونبرگر معتقدند که کنراد بر آن‌ها تحمیل شده، بی‌آنکه با آن‌ها مشورتی شده باشد. شونبرگر می‌گوید: “اگر ما محل‌های مختلفی را بررسی می‌کردیم و به این نتیجه می‌رسیدیم که کنراد عملاً امن‌ترین جای ممکن است، به احتمال زیاد من هم موافقت می‌کردم. مشکل این‌جا است که آن‌ها را در عملِ انجام‌شده گذاشته اند. به قول واسموس، “آن‌ها این نقطه را انتخاب کرده اند. همین و بس!”

یکی از نگرانی‌های آن‌ها این است که میزان ضایعات هسته‌ایِ آلمان بسیار بیش از آن است که بتواند در کنراد جای بگیرد، و این معنایش این است که باید محل دیگری برای انبار مابقی ضایعات پیدا کنند. شونبرگر می‌گوید: “دو منطقه تا به حال آلوده شده‌اند. واقعا بی‌معنی است”. واسموس می‌گوید: “نهضت ادامه خواهد داشت. ما هنوز معتقدیم که می‌توانیم کنراد را متوقف کنیم”.

ولی مقامات آلمان همچنان به برنامه خود وفادار مانده‌اند. همه طرفین ماجرا، از جمله معترضان، با این نظر موافق هستند که باید برای انبار کردن ضایعات هسته‌ای در درازمدت و به شکلی امن، راه چاره‌ای اندیشید. ولی نکته این است که انبار کردن این ضایعات در زیر زمین مستلزم این است که موافقت همه کسانی را که در آن حوالی زندگی می‌کردند جلب کرد. مثلا در بریتانیا، این نبرد همچنان با شدت در جریان است و هنوز هم هیچ مخزن مناسبی برای این کار پیدا نشده است.

در زیر زمین‌های بلکنشتد، معدنچیان همچنان به کار خود ادامه می‌دهند. تونل‌های کنراد که کیلومترها زیر زمین می‌پیچند، به زودی میزبان مقادیر عظیمی از ضایعات هسته‌ای آلمان خواهند بود. تنها نشانه قابل رؤیت تسهیلات شدید امنیتی روی زمین است و البته زباله‌دان‌های زرد رنگ.

منبع : بی بی سی

—————————————————————————————————————————————————————————————

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با مجموعه عصر آنارشیسم The names and addresses that related to anarchism era website