تاریخچه ی جُنبش «ژن – ژیان – ئازادی / زن – زندگی – آزادی»

Translated in Persian by Hasse-Nima Golkar

Author: Meghan Bodette

Date: 14.10.2022

نویسنده: مِگان بودِت / بیست و دوم مهرماه ۱۴۰۱ خورشیدی

برگردان به فارسی نیما گلُکار

«مِگان بودِت» پژوهشگری مستقل است که در مورد مسائل جوامع در تورکیه، سوریه و امور کوردها به ویژه حقوق زنان تمرکُز دارد. کارهای تحقیقاتی او توسط پروژه خاورمیانه ای مرکز ویلسون، نَشنال اینترِست و آژانس مطبوعاتی شمالی منتشر شده است. او از یک سو، سردبیر سابق سایت خبری «منطقه» که در آن داستان‌ها و دیدگاه‌های کمتر گزارش‌شده از خاورمیانه منتشر می شود و از جانب دیگر، بُنیان‌گذار پروژه ی زنان ناپدید و رُبوده شده و رَصد کردن سایر موارد نقض حقوق زنان در منطقه ی«عِفرین» واقع در شمال سوریه می باشد.

حقوق زنان

“ژن – ژیان – ئازادی” تنها یک هَشتگ نیست بلکه ریشه های عمیقی در شُعار نمادین مبارزات زنان کورد دارد.

مبارزه زنان ایران را علیه رژیم دینی (تئوکراتیک) سرکوبگر نمی توان از مبارزه زنان کورد بر علیه استبدادِ مورد حمایت ناتو در تورکیه و افراط گرائی «داعش» در عراق و سوریه جُدا نمود.

پس از آغاز قیام در واکنش به قتل ژینا أمینی، زن ۲۲ ساله کورد، توسط «پولیس اخلاقی»، تظاهرات اعتراضی به رهبری زنان علیه تبعیض سیستماتیک جنسیّتی و حکومت تئوکراتیک سرکوبگر در ایران شکل گرفت که اکنون وارد چهارمین هفته ی خود می شود.

شُعار نمادین جنبش اعتراضی «زن – زندگی – آزادی» ریشه در بیش از چهل سال مبارزه ی زنان کورد علیه اقتدارگرائی زیر حمایت ناتو در تورکیه و افراط گرائی داعش در عراق و سوریه دارد. زنان کورد در ایران، نخستین کسانی هستند که از آن، در تظاهرات اولیه ی خود مورد استفاده قرار دادند، و این دارای سابقه ای به همان اندازه نیرومند در مقاومت بر علیه مداخله ی نیروهای بیگانه، رژیم های سرکوبگر و بُنیادگرایان دینی دارد.

این تاریخچه از بیان روایت‌ های “جریان اصلی” (ماین استریم) پیرامون اعتراضات حذف شده است، اما برای فهمیدن ماهیّت چگونگی انطباق قیام در تاریخ طولانی‌تر مبارزات انقلابی در منطقه، لازم و ضروری خواهد بود که گفته شود «ژن – ژیان – ئازادی» از جنبش مُقاومت کوردها در تورکیه سرچشمه می گیرد و این، نشان دهنده نقشِ منحصر به فردِ زنان در حزب کارگران کوردستان (پ.پ.ک) و دیگر گروه هائی بوده است که از این ایده ها الهام گرفته اند.

تاریخ مبارزات زنان در «پ. ک. ک:

زنان از آغاز، در این جنبش مبارزاتی هر چند با تعدادی اندک، حضور داشتند. «سکینه کانسیز» تنها بُنیانگذار زن  در پ.‌ک.ک، با الهام از نمونه‌هائی از دیگر جنبش‌های سوسیالیستی، پیشنهادی برای تشکیل واحدهای زنان به کنگره ی مؤسّس این حزب در سال ۱۹۷۸ میلادی ارائه داد. او به عنوان نخستین فرمانده ی جنگجوی زن در پ.ک.ک، تنها چند هفته پس از شروع اوّلین حملات مسلحانه ی این گروه در سال ۱۹۸۴، مسئولیت یک واحد مختلط را در شهر « إروه» [جنوب شرقی تورکیه. مترجم] بر عهده گرفت.

با شدت گرفتن جنگ در کوردستان و پیوستن زنان بیشتری به نیروهای گریلا [چریکی] با همان تضادی مواجه گردیدند که  زنان در طول تاریخ جنبش های انقلابی با آن مواجه بوده اند. این گونه درگیری ها فرصت هائی را برای زنان به وجود آورد تا هنجارهای اجتماعی محافظه کارانه را به چالش بکشند و از ستمگری در خانه، بگریزند. با این حال هنوز از آنها انتظار می رفت که نگرانی های خود را تابع آرمان ملی نمایند که رفقای مَرد، اغلب همان نگرش های مردسالارانه ای را که در جوامع شان رایج بود را داشته باشند.

در درازای سخت‌ترین سال‌های درگیری مسلحانه با دولت تورکیه، زنان پ‌.ک‌.ک در پاسخگوئی، شروع به نبردی دیگر نمودند: مبارزه ی ایدئولوژیک داخلی بر سر مسئله آزادی زنان.

در سال ۱۹۹۳ میلادی، نخستین واحدهای چریکی تمامن زن را همچون نیروهای پیشین «وای. ژ.آ – ستاره» سازماندهی گردید که در نبردهای بزرگ علیه داعش در عراق و سوریه، بر پایه ی طرح اولیه ی ایجاد تشکیلاتی برای زنان کورد در سوریه به نام «یگان های مدافع خلق / ی.پ.ژ»، شرکت داشتند. بر اساس این تجربه بود که در کنگره پنجم پ‌.ک‌.ک  در سال ۱۹۹۵ قطعنامه ای صادر شد که در آن خواهان ایجاد بیشتر ساختارهای خودمختار(آتونوم) زنان در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی گردیدند.

تغییرات تئوریک در کنار این تحولات پراکتیک (عملی) اتفاق می اوفتد و عبدالله اوجالان، بنیانگذار و رهبر پ.ک.ک، این گونه استدلال می نمود که ظُلم بر زنان، پایه ی تمامی شکل های دیگر ستم است – و بنابراین اگر زنان آزاد نباشند، جامعه نمی تواند آزاد باشد.

“ایدئولوژی آزادی زنان” در روز جهانی زن در سال ۱۹۹۸ میلادی مطرح گردید. این طرح کُلی، از اصولی که زنان می بایستی در مبارزه برای آزادی از آنها پیروی نمایند، بر نیازمندی به خودمختاری کامل و خودسازماندهی تأکید می وَرزد: زنان نه تنها می باید از نقش‌های اجتماعی سُنتی و ذهنیّتی که آنها را توجیه می‌کند، بلکه از تکیه کردن کامل به مردان نیز رهائی ‌یابند.

با به وقوع پیوستن این تغییرات، رهبران مَرد پ‌.ک.‌ک نیاز به ساختارهای خودمختار زنان را زیر سؤال بُردند و تلاش نمودند تا آن‌ها را به زنجیره‌ای از فرماندهی مردانه برگردانند. امّا زنان به آن درجه ی بالائی از قدرت سیاسی و سازمانی رسیده بودند تا بتوانند با پیروزی به این گونه تلاش ها اعتراض نموده  و از خودمختار بودن خود محافظت کنند.

پ.ک.ک، با بازسازی خود در ابتدای دهه ی ۲۰۰۰ میلادی، به تنها جنبش سیاسی کورد تبدیل گردید که آزادی زنان را در اولویّتی با اهمیت یکسان برای آرمان ملی قرار داد و تئوری های آن به سُرعت به سیاست های حقوقی طرفداران کوردها و جامعه ی مدنی کورد در تورکیه و فراتر از آن راه یافت.

در همین هنگام بود که «ژن – ژیان – ئازادی» (زن – زندگی – آزادی) به عنوان شعاری مطرح گردید که  به وسیله ی زنان کورد در برابر خشونت دولتی علیه مردم خود و خشونت مردان علیه زنان در جوامع خود، دست به مقاومت زدند که این میراثِ مبارزاتی و نوآوری انقلابی را در سه کلمه ی نیرومند، خلاصه می کرد.

مبارزه بر علیه داعش

در سال ۲۰۱۲ میلادی، هنگامی که کوردهای سوریه یک حکومت خودمختار را مستقر ساختند، ایده ی رهائی زن و چگونگی دستیابی به آن، در کانون ( قَلب) پروژه ی آنان قرار گرفت. گُردان های مُدافع خلق «ی.پ.ژ» در خط مقدّم جنگ بر علیه داعش قرار داشت، در حالی که سازمان‌های خودمختار زنان نیز در تمامی عرصه های حکومتی و اجتماعی، مبارزه با نگرش‌های مردسالارانه (پاتریارکال)، خشونت، تبعیض و دیگر تهدیدهائی که زنان در خانواده‌ها و جوامع خود با آن‌ها روبرو بودند را مورد پذیرش قرار دادند.

با آزادسازی هر چه بیشتر مناطقی که در اختیار داعش بود، زنان سایر جوامع سوریه نیز به آن پیوستند. امروزه زنان عرب، سریانی- آشوری، ایزدی و أرمنی نه تنها به گونه ای فعال در ساختار خود مختار زنان شرکت می نمایند، بلکه سازمان های خود را نیز برای پاسخگوئی به شرایط ویژه برای رفع نیازهای جوامع شان مدیریت می کنند.

مبارزه ی مشترک علیه تروریسمِ داعش، اشغال تورکیه و تجربه ی مشترک ستم مردسالارانه، زنان را در صفوف إتنیکی (“قومی”) و دینی متحد کرده است که این، پتانسیل جهان گرائی تئوری های جنبش زنان کورد را مُشخص و بَرجسته می نماید.

این امر، تصادفی نیست که زنان کورد ایرانی با این شعار، هویّت خود را یافته و با در دست داشتن سُنت طولانی چندین دهه مقاومت، مُهر هدایت گری خود را بر جُنبش اعتراضی جاری کوبیده اند.

زنان در جمهوری کوردستان که در سال ۱۹۴۶ میلادی در مهاباد استقرار یافت و پیش از سرکوبی آن توسط رژیم شاه، نخستین دولت کوردی در خاورمیانه بود، فعالیت سیاسی داشتند.

در اواخر دهه ی ۱۹۷۰ و ابتدای دهه ی ۱۹۸۰ میلادی، زنان در مناطق کوردنشین ایران در مبارزه برای سرنگونی رژیم سلطنتی که مورد حمایت ایالات متحده آمریکا بود، شرکت کردند و پس از آن در برابر استقرار یک جمهوری اسلامی سرکوبگر راست گرا ، پرچم مقاومت را با در دست داشتن اسلحه برافراشته نگه داشتند: حزب سوسیالیستی کورد «کومه له» دارای واحدهای پیشمرگه که درآن فقط زنان فعالیت داشتند بود.

مبارزات زنان برای کسب آزادی، به وسیله ی مرزهای ملی محدود نشده است. زنان کورد در ایران با پیوستن به صفوف زنان در یگان های مدافع خلق (ی.پ.ژ)  در سوریه و با هماهنگی آنان به نبرد با قُوایِ داعش پرداختند. «ویان پیمان» یکی از فرماندهان و اِصالتن اهل شهر کوردنشین «ماکو»، هنگامی که شهر«کوبانی » در محاصره قرار داشت بود. شهرت او بیشتر به خاطر نوشتن سرود و ضبط کردن آنها در میدان مبارزه بر علیه داعش می باشد.

«زن – زندگی – آزادی» و برانگیخته شدن احساسات انقلابی در ایران

 بنابر گزارش مستند شده توسط «شبکه حقوق بشر کوردستان» در ایران، بیش از ۳۰ زن سیاسی کورد تنها در بازه ی زمانی مابین ماه مارس ۲۰۲۰ و مارس۲۰۲۱میلادی، علاوه بر فعالین حقوق بشر و محیط زیست، دیگر معترضین و اعضای گروه های اپوزیسیون کورد، دستگیر شده اند. «زینب جلالیان»، یکی از با سابقه ترین زندانیان سیاسی زن کورد به شمار می آید.

مفهوم ایده ها و نمادها می توانند با گذر از مرزها و علّت ها تغییر یابند. اما امروزه با حضور زنان ایران در خیابان‌ها، مفهوم احساسیِ «زن – زندگی – آزادی» به همان اندازه انقلابی است که برای زنان کورد که این معنا را توسعه و گسترش داده اند، می باشد. در ایران و کوردستان، زنان به شیوه‌های بی‌سابقه‌ای جنبش‌های توده‌ ی مردم را هدایت می‌کنند و اِصرار آنان برای رهائی از خشونت مردانه و دولتی، در کانون مبارزه برای آزادی کّل جامعه می باشد.

برای زنان منطقه، این شباهت ها آشکار است. زنان در شمال شرق سوریه برای سازماندهی راهپیمائی گسترده در شهر «قامِشلو» در همبستگی با زنان در ایران، تهدیدهای دائمی گلوله‌باران تورکیه و حملات پهبادی را شجاعانه تحّمل نمودند. زندانیان سیاسی فمینیست کورد در تورکیه، موهای خود را قیچی کرده و در دفاعیات خود در دادگاه، از این قیام ابراز پُشتیبانی کردند.

با این حال، در سطح بین‌المللی، رسانه‌های جریان اصلی، سیاستمداران، برَندها و افراد مشهور(سلبریتی ها) با حذف کردن ریشه‌های کوردی این شعار و مبارزه‌ای که آن را نمایندگی می‌کند، این انقلاب‌های زنان را از یکدیگر جُدا می سازند. و به طور معمول مشاهده می کنیم که «زن، زندگی، آزادی» بدون ذکر واژه ی اصلی کوردی آن، به زبان های انگلیسی و یا فارسی نوشته می شوند. رهبران کشورهای غربی که با افتخار شعار “زن – زندگی – آزادی” را سَر می دهند، برای حمایت فرصت طلبانه از زنان در ایران، جنبشی را که از «ژن – ژیان – ئازادی» سرچشمه گرفته است، جُرم انگاری نموده و تجهیزات نظامی ای را در اختیار تورکیه قرار می دهند که با بکاربُردن آنها، همان زنان را مورد هدف قرار بدهند.

همبستگی واقعی با مقاومت زنان مستلزم این است به خاطر بسپاریم که «ژن – ژیان – ئازادی» یک هشتگ و یا یک رَوَند نیست، بلکه یک فلسفه ی سیاسی است که زنان بی‌شماری را به نمایندگی از هر طبقه‌ ی اجتماعی در خط مقدم مبارزات برای خاورمیانه‌ای دموکراتیک، صلح‌آمیز و کثرت‌گرا؛ عاری از هر گونه ستم و استثمار قرار می دهد.

برای پشتیبانی از این زنان، ضروری است که در کنار همه ی آنها بر علیه تمامی تهدیدهائی که با آن مواجه می شویم، مقاومت نمائیم و اجازه ندهیم تظاهرات مبارزاتی آنها بر علیه مظاهر گوناگون مردسالاری، امپریالیسم، سرکوب و جنگ تقسیم بندی شده و به شکل کالا از محتوای خود خالی گردد.

منبع:

https://progressive.international/wire/2022-10-14-jin-jiyan-azadi-is-not-a-hashtag/en