نـظـریّـات اسـاسـی آنـارشـیـسـم

توفان آراز

Text Size

توفان آراز –

 

 

آنـارشـیـسـم بـرخـلاف مـارکـسـیـسـم هـرگـز شـامـل یـک چـارچـوب عـقـیـدتـی روشـن بـا اصـول قـاطـع و راهـنـمـایـان پـیـغـمـبـرگـونـۀ خـطـانـاپـذیـر نـبـوده اسـت. رد مـقـامـات و عـقـیـده بـه حـق بـرتـری حـکـم فـردی هـمـواره انـگـیـزۀ ضـدیـت آنـارشـیـسـت هـا بـا ” دُگـمـاتـیـسـم”۱ بـوده اسـت. پـیـر ژوزف پـرودون(Pierre – Joseph Proudhon)(65- 1809) در نـامـه ای بـه کـارل مـارکـس(Karl Marx)( 83- 1818) نـوشـتـه بـود: ” بـه خـودمـان اجـازۀ تـبـدیـل شـدن بـه رهـبـران یـک مـذهـب نـو را نـدهـیـم، حـتـی اگـر مـذهـب مـنـطـق و عـقـل بـاشـد.” نـقـطـه نـظـرات آنـارشـیـسـم مـتـنـوع تـر از نـقـطـه نـظـراتـی اسـت کـه نـزد سـوسـیـالـیـسـت هـای ” مـقـامـاتـی”، کـه مـعـابـدِ در رقـابـت شـان هـمـواره در کـوشـش تـحـمـیـل احـکـام ثـابـت و تـخـطـی نـاپـذیـر بـه پـی روان شـان بـوده انـد، یـافـت مـی شـود. آنـارشـیـسـت امـیـل هـنـری(Émile Henry)(94- 1872) کـوتـه زمـانـی پـیـش از بـرده شـدنـش بـه زیـر گـیـوتـیـن در نـامـه ای بـه رئـیـس زنـدان تـوضـیـح داده بـود: ” بـپـرهـیـزیـد از بـاور بـه ایـن کـه آنـارشـیـسـم یـک دُگـم، یـک عـقـیـدۀ حـمـلـه نـاپـذیـر، بـحـث نـاپـذیـر و مـانـنـد قـرآن مـسـلـمـانـان مـورد پـرسـتـش پـی روان آن بـاشـد. خـیـر، آزادی مـطـلـقـی کـه مـا خـواسـتـاریـم، لایـنـقـطـع انـدیـشـه هـای مـا را پـدیـد مـی آورد، آن هـا را بـه سـوی افـق هـای تـازه ای اعـتـلاء مـی بـخـشـد( بـه دلـخـواه افـراد گـونـاگـون) و بـه خـارج از جـمـیـع چـارچـوب هـای قـواعــد و سـیـسـتـم هـای تـنـگ نـظـرانـه پــرتـاب شـان مـی کـنـد. مــا ” مـؤمـنـیـن” نــیـسـتـیـم. و ایــن مـحـکــوم بــه مــرگ ” ایـمـان کـور” مـارکـسـیـسـت هـای وقـت فـرانـسـه را رد مـی کـنـد، کـه ” بـه یـک چـیـز ایـمـان دارنـد، زیـرا [ رهـبـر حـزب ژول(Jules)] گـوئـسـد(Guesde)[ 1922- 1845] گـفـتـه اسـت، کـه بـایـد بـه آن بـاور داشـت، و صـاحـب یـک پـرسـش نـامـۀ مـذهـبـی هـسـتـنـد، کـه بـحـث دربـارۀ بـنـدهـایـش هـمـیـشـه تـوهـیـن بـه مـقـدسـات بـه شـمـار مـی رود.”

اتـهـام واهـی گـرایـی بـه آنـارشـیـسـم، از آن جـا کـه آنـارشـیـسـم هـدف سـازنـده ای دنـبـال مـی کـنـد، کـامـلاً بـی اسـاس اسـت. آنـارشـیـسـت هـا بـا کـاربـری اسـلـوب تـاریـخـی در کـوشـش اثـبـات ایـن هـسـتـنـد، کـه جـامـعـۀ آیـنـده نـه اخـتـراع آنـارشـیـسـم، بـلـکـه تـولـیـد کـار پـنـهـان دراز گـذشـتـه خـواهـد بـود. پـرودون خـاطـرنـشـان سـاخـتـه اسـت، بـشـریـت کـه طـی شـش هــزار سـال مـطـیــع سـیــسـتـم قــدرت بـوده، بــه قــوت یـک ” فـضـیـلـت پـنـهـانـی” پـایــدار بــاقـی مـانـده اسـت: ” تـحـت دسـتـگـاه  دولـت، در ســایـۀ مـؤسـسـات سـیـاسـی، جـامـعـه بـه آهـسـتـگـی و آرامـی ارگـانـیـسـم خـود را سـاخـتـه اسـت؛ آن نـظـام نـویـنـی مـبـیـن نـیـروی حـیـات و اسـتـقـلالـش را تـولـیـد کـرده اسـت.”

بـی تـفـاوت بـه ایـن کـه دولـت تـا چـه حـد زیـان بـخـش و خـرابـی آور بـاشـد، آن در هـر حـال نـفـی خـویـش مـی بـاشـد. آن ” پـدیـده ای اسـت مـرهـون هـسـتـی جـمـعـی، تـصـوری بـرونـی از حـق مـا، مـظـهـر خـودرویـی اجـتـمـاعـی، تـدارک بـشـریـت بـرای یـک مـرحـلـۀ عـالـی تـر، چـیـزی کـه بـشـریـت در مـذهـب مـی جـویـد و خـدا مـی نـامـدش، در حـالـی کـه آن خـود اوسـت. آن چـه شـهـرونـد در دولـت مـی جـویـد، (…) در نـفـس او، در آزادی اسـت.”

انـقـلاب فـرانـسـه در ۱۷۸۹ تـســریـع کـنــنـدۀ ایــن راه پـیـمـایـی اجـتـنـاب نـاپـذیــر بــه سـوی آنـارشـیـسـم بــوده اسـت: ” در هـمـان روزی کـه پـیـشـیـنـیـان مـا (…) کـاربـری آزادانـۀ اسـتـعـدادهـای انـسـان و شـهـرونـدان را بـه صـورت یـک اصـل تـعـیـیـن نـمـودنـد، در آن روز وجـود مـقـامـات در آسـمـان و زمـیـن نـفـی و سـیـسـتـم دولـت، حـتـی بـه شـکـل نـمـایـنـدگـی آن بـیـهـوده گـردیـد.”

بـه دلـیـل تـضـاد هـدف نـهـایـی آنـارشـیـسـم بـا واهـی گـرایـی طـبـیـعـهً ادبـیـات آنـارشـیـسـتـی از لـحـاظ آرمـان شـهـر (Utopia) هـای مـشـخـص فـقـیـر اسـت.

در جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی آزاد کـه پـرودون، مـیـخـائـیـل بـاکـونـیـن(Mikhail Bakunin)( 76- 1814) و پـیـوتـر کـروپُـتـکـیـن(Pjotr Kropotkin)( 1912- 1842) طـرحـش را ریـخـتـه انـد، کـارکـردهـای مـتـمـرکـزسـازنـدۀ قـدرت دولـت حـذف خـواهـنـد شـد. کـارکـرد دولـت بـه صـورت حـامـی حـق مـالـکـیـت خـصـوصـی بـر وسـائـل تـولـیـد( بـه یـاری قـوانـیـن ویـژه، پـلـیـس، دادگـاه هـا و زنـدان هـا ) مـلـغـی خـواهـد گـردیـد، امـا کـارکـردهـای اجـتـمـاعـی مـفـیـد( مـانـنـد مـؤسـسـۀ بـهـداری یـا آمـوزش) کـه تـحـت ادارۀ دولـت هـسـتـنـد، دائـر خـواهـنـد مـانـد.

جـامـعـۀ آنـارشـیـسـتـی به صـورتـی کـه در ادبـیـات انـدیـشـمـنـدان آنـارشـیـسـت تـوصـیـف مـی گـردد، بـیـش از حـد انـتـظـار قـابـل حـصـول و سـازنـده مـی بـاشـد. اگـر آنـارشـیـسـم بـه مـعـنـای عـدم اداره بـه مـفـهـوم سـنـتـی درک شـود، در ایـن صـورت بـایـد گـفـت، کـه نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـت بـر ضـد هـر شـکـلـی از ” اداره کـردن” نـبـوده انـد. ” اداره کـردن” مـورد انـتـقـاد آنـان شـکـل ادارۀ مـرکـزگـرایـانـه، قـیـمـومـیـتـی و ریـاسـت مـنـشـانـه بـوده اسـت. از زمـانـی کـه پـرودون بـرای نـخـسـتـیـن بـار واژۀ آنـارشـیـسـم را ذکـر کـرده، آنـارشـیـسـت هـا – در هـر حـال بـخـش اعـظـم شـان کـه بـه سـمـت تـشـکـیـلات پـذیـر در آنـارشـیـسـم گـرویـده انـد – بـا شـکـل چـاره ای ” اداره کـردن” – کـه بـه فـهـم آنـان هـمـآهـنـگ ســازی سـازمـانـی بــا نـظـر بـه حـصـول هـدف اجـتـمـاعـی بـوده -، اداره کـردن ” از پـائـیـن”، کـه پـیـش شـرطـش هـمـکـاری سـازمـان یـافـتـه و هـمـآهـنـگ شـدۀ اتـحـادیـه هـا و وحـدت مـرد مـی اسـت، را به کـار گـرفـتـه انـد، کـه بـه نـظـر آنـارشـیـسـت هـا بـایـد جـای گـزیـن مـکـانـیـسـم هـای ادارۀ مـقـامـاتـی قـدرت سـرمـایـه گـردد.

ایـن تـصـور رایـج و عـوامـانـه کـه آنـارشـیـسـم از قـرار مـعـلـوم یـکـسـان بـا عـدم سـاخـتـار، کـمـبـود سـازمـانـی بـاشـد، بـا تـوجـه بـه ایـن کـه مـراد از آنـارشـیـسـم، آنـارشـیـسـم سـاخـتـاری و تـشـکـیـلات پـذیـر اسـت، کـه بـاکـونـیـن بـا گـسـسـت از اشـکـال فـردگـرایـانـه و خـالـصـاً فـلـسـفـی اسـاسـش را ریـخـتـه، کـامـلاً بـی مـعـنـا مـی بـاشـد.۲

در حـیـطـۀ آنـارشـیـسـم مـا در واقـع بـا مـجـمـوعـه ای از نـظـریـات نـسـبـهً یـکـنـواخـت، بـه رغـم تـنـوعـات و وفـور در جـهـان انـدیـشـۀ آنـارشـیـسـتـی، بـه رغـم تـنـاقـضـات، بـه رغـم اخـتـلافـات ایـدئـولـوژیـک – کـه اغـلـب بـر سـر مـسـائـل ظـاهـری بـوده – سـر و کـار داریـم. مـشـخـصـاً – حـداقـل در نـگـاه نـخـسـت – عـدم تـوافـق مـهـمـی بـیـن فـردگـرایـی آنـار شـیـسـتـی نـزد مـاکـس اسـتـیـرنـر(Max Stirner)( 56- 1806) و آنـارشـیـسـم جـمـع گـرایـانـه بـه نـظـر مـی رسـد. ولـی در صـورت تـعـمـق در نـکـات، پـی روان آزادی مـطـلـق و پـی روان سـازمـان دهـی جـامـعـه کـم تـر از آن چـه خـود تـصـور مـی کـنـنـد، و در نـظـر اول پـنـداشـتـه مـی شـود، از یـکـدیـگـر فـاصـلـه دارنـد. آنـارشـیـسـت اجـتـمـاعـی هـم چـنـیـن یـک فـردگـراسـت. آنـارشـیـسـت فـردگـرا از سـوی دیـگـر بـه خـوبـی مـی تـوانـد جـمـع گـرا بـاشـد. وحـدت نـسـبـی در آنـارشـیـسـم اجـتـمـاعـی تـقـریـبـاً هـمـزمـان بـه وسـیـلـۀ دو شـخـصـیـت بـزرگ پـدیـد آمـده اسـت، کـه یـکـی آمـوزنـده و دیـگـری مـکـتـب آمـوز و پـیـش بـرنـدۀ نـظـریـۀ آمـوخـتـه بـوده انـد، یـعـنـی پـرودون و بـاکـونـیـن. بـاکـونـیـن آنـارشـیـسـم را ” پـرودونـیـسـم تـکـامـل یـافـتـه در عـرض، تـا حـد اعـلاء” تـعـریـف کـرده اسـت. ایـن آنـارشـیـسـم خـود را جـمـع گـرا اعـلام نـمـوده. امـا جـانـشـیـنـان آنـان ایـن مـشـخـصـه را رد و خـود را کـمـونـیـسـت هـا ( مـنـظـور کـمـونـیـسـت هـای آنـارشـیـسـت) نـامـیـده انـد. کـروپُـتـکـیـن بـه ایـن مـکـتـب سـمـت آرمـان گـرایـانـه و خـوش بـیـنـانـه ای داده اسـت، کـه مـاهـیـت نـیـمـه عـلـمـی آن بـه زحـمـت قـادر بـه کـتـمـان ضـعـف هـایـش مـی بـاشـد. تـا جـایـی کـه بـه اریـکـو مـالاتـسـتـا(Errico Malatesta)( 1932- 1853) مـربـوط مـی گـردد، او بـه مـکـتـب مـذکـور سـمـت فـعـالـیـت گـرایـانـۀ درهـمـی داده، کـه گـاه بـچـگـانـه بـه نـظـر مـی رسـد، در عـیـن ایـن کـه آن را بـا بـیـانـات مـجـادلـه ای دقـیـق و اغـلـب روشـن بـیـنـانـه اغـنـاء کـرده اسـت.

شـخـصـیـت هـای سـرشـنـاس آنـارشـیـسـم نـدرهً انـدیـشـه هـای شـان را در رسـالات مـنـظـم تـلـخـیـص کـرده انـد. وانـگـهـی اشـکـال مـتـنـوع آنـارشـیـسـم یـافـت مـی شـونـد، هـم چـنـان کـه انـدیـشـه هـای مـتـفـکـریـن آنـارشـیـسـت – گـر چـه بـی ارتـبـاط یـا بـدون بـه هـم پـیـوسـتـگـی نـیـسـتـنـد – مـتـفـاوت مـی بـاشـنـد.

در تـوصـیـفـات نـادرسـتـی گـفـتـمـان آنـارشـیـسـم بـه صـورت نـام واحـد جـریـانـات مـتـفـاوت بـه کـار بـرده شـده اسـت، یـا بـه دلـیـل نـاآشـنـایـی بـا تـاریـخ آنـارشـیـسـم، یـا بـر اسـاس ایـن بـرداشـت کـه حـدود آنـارشـیـسـم را بـه ایـن عـلـت نـمی تـوان مـشـخـص و صـحـیـحـاً تـصـریـح کـرد، کـه هـدف نـهـایـی آنـارشـیـسـت هـا جـامـعـه ای اسـت ” بـدون مـحـدودیـت” امـکـانـات انـبـسـاط و تـکـامـل، بـه اسـتـثـنـاء مـحـدودیـتـی کـه مـحـیـط ضـرورهً تـعـیـیـن نـمـایـد.

عـمـل انـتـقـادی آنـارشـیـسـم پـیـوسـتـه بـر عـلـیـه حـدود پـوسـیـدۀ آزادی( یـا آن چـه آزادی فـهـمـیـده شـده) و در جـهـت مـتـقـاعـد سـاخـتـن افـراد در مـورد امـکـان عـمـلـی تـعـویـض ایـن حـدود بـوده اسـت. مـورد قـابـل تـأمـل در انـتـقـاد اسـاسـی آنـارشـیـسـم از دولـت – بـه طـور کـلـی از روابـط مـقـامـاتـی – بـیـش از آن کـه هـدف نـهـایـی دور، کـه ایـن انـتـقـاد در نـظـر مـی گـیـرد، بـاشـد، گـرایـش آنـی انـتـقـاد اسـت. ایـن گـرایـش حـامـل مـبـارزۀ مـداوم و روزانـه عـلـیـه کـلـیـۀ نـیـروهـای مـقـا مـاتـی، یـکـنـواخـت سـاز در جـامـعـه، کـه در تـلاش تـبـدیـل افـراد بـه ابـزار انـحـصـارپـذیـر در یـد مـقـامـات بـالا هـسـتـنـد، مـی بـاشـد.

آنـارشـیـسـم یـک سـنـت نـظـری اجـتـمـاعـی و سـیـاسـی عـمـلـی اسـت، کـه مـبـادی فـلـسـفـیـش بـه ازمـنـۀ دور تـاریـخ مـی رسـد، امـا آن ابـتـداء تـقـریـبـاً هـمـزمـان بـا مـارکـسـیـسـم، یـعـنـی در سـدۀ نـوزدهـم، بـه یـک جـنـبـش سـوسـیـالـیـسـتـی سـازمـان یـافـتـه تـبـدیـل گـردیـده اسـت.

آنـارشـیـسـم به صـورت یـک جـنـبـش سـیـاسـی را بـایـد بـه مـفـهـوم گـسـتـردۀ آن درک کـرد. ” سـیـاسـت” سـنـهً مـربـوط مـی بـاشـد بـه چـگـونـگـی تـصـرف و ادارۀ قـدرت دولـت، در صـورتـی کـه آنـارشـیـسـم از جـنـبـشـی ضـدسـیـاسـی تـشـکـیـل مـی یـابـد. نـمـی تـوان هـیـچ حـزب سـیـاسـی آنـارشـیـسـتـی بـه مـفـهـوم یـک حـزب بـا هـدف تـصـرف قـدرت دولـت را تـصـور نـمـود. قـصـد آنـارشـیـسـت هـا تـغـیـیـر و تـبـدیـل جـامـعـه از طـریـق فـعـالـیـت هـای گـونـاگـون در بـیـرون از و مـسـتـقـل از پـارلـمـان و سـائـر مـؤسـسـات دولـتـی مـی بـاشـد.

مـوضـع اسـاسـی آنـارشـیـسـم هـمـواره از یـک طـرف در نـفـرت آشـتـی نـاپـذیـر از قـدرت، از هـر نـوع اِعـمـال قـدرت۳، از طـرف دیـگـر در عـقـیـدۀ راسـخ بـه اسـتـعـداد انـسـان هـا بـرای ادارۀ هـسـتـی شـان و هـمـآهـنـگ سـازی تـلاش هـای شـان بـدون قـیـمـان یـا مـقـامـات بـه بـیـان درآمـده اسـت.

در سـدۀ نـوزدهـم دو جـریـان عـمـده وجـود داشـتـنـد: سـوسـیـالـیـسـم دولـتـی و ” کـمـونـیـسـتـی” یـا ضـدمـقـامـاتـی.

وجـه اشـتـراک ایـن دو جـریـان عـقـیـده بـه ایـن بـود، کـه سـازمـان دهـی نـویـن، ریـشـه ای جـامـعـه بـدون تـغـیـیـر کـامـل اقـتـصـاد، روابـط تـولـیـدی امـکـان پـذیـر نـمـی گـردد. امـا نـظـرات دو جـریـان درخـصـوص هـدف و راه هـای نـیـل بـه آن مـتـفـاوت بـود.

مـکــتـب ” کـمـونــیـسـتـی”، مـبـتـنی بــر نـظـریـات فــرانـسـوا نـوئـل بـابــوف( مـلـقـب بـه گـراکـوس)(François – Nöel

Babeuf(Gracchus))( 97- 1760) از زمـان انـقـلاب فـرانـسـه انـدیـشـه هـای دیـکـتـاتـوری انـقـلابـی و تـمـرکـز در دولـت را تـرویـج نـمـوده اسـت. بـرطـبـق ایـن سـنـت ژاکـوبـیـنـی۴ انـقـلاب مـی بـایـد بـه وسـیـلـۀ یـک پـیـشـآهـنـگ مـنـظـبـط، رهـبـری کـنـنـدۀ تـوده هـا عـمـلـی گـردد. تـقـریـبـاً هـمـۀ پـیـشـگـامـان سـوسـیـالـیـسـم در نـیـمـۀ نـخـسـت سـدۀ نـوزدهـم کـم و بـیـش تـحـت هـنـایـش ایـن شـیـوۀ تـفـکـر اِلـیـتـی۵ و مـرکـزگـرایـانـه قـرار داشـتـنـد. انـقـلاب مـنـظـور نـظـر بـابـوف سـر مـشـق لـوئـی اوگـوسـت بـلانـکـی(Louis Auguste Blanqui)( 81- 1805) و هـم چـنـیـن بـخـشـاً سـرمـشـق مـارکـس و فـریـدریـش انـگـلـس (Friedrich Engels)( 95- 1820) قـرار گـرفـتـه بـود. ایـن دو بـنـیـان گـذار مـارکـسـیـسـم پـی رو ایـن هــدف آتــی بــودنــد، کــه قــدرت دولــت روزی مـی بـایــد از بـیـن بــه رود – و بـنـابــرایـن آن هــا را نـمـی تـوان بـلاشـرط “سـوسـیـالـیـسـت دولـتـی” طـبـقـه بـنـدی نـمـود -، ولـی هـدف آنـی آن هـا عـبـارت بـود از بـرقـراری یـک دولـت سـوسـیـالـیـسـتـی قـوی، دیـکـتـاتـوری پـرولـتـاریـا. سـوسـیـالـیـسـت هـای بـااهـمـیـت دیـگـری نـیـز از قـبـیـل هـنـری دو سـان سـیـمـون(Henri de Saint – Simon) ( 1825- 1760)، لـوئـی بـلانـش(Louis Blanc)( 82- 1811) یـا ویـلـهـلـم ویـتـلـیـنـگ(Wilhelm Weitling)( 71- 1808) و فـردیـنـانـد لاسـال(Ferdinand Lassalle)( 64- 1825) وجـود داشـتـنـد کـه از انـدیـشـۀ تـکـنـوکـراتـیـک۶ مـقـامـاتـی و یـا یـک جـامـعـۀ کـارگـری ” سـوسـیـال دمـوکـراتـیـک” کـه بـه یـاری دسـتـگـاه دولـت بـورژوایـی بـرقـرار گـردد، پـی روی مـی نـمـودنـد.

در مـقـابـل ایـن سـمـت هـای سـوسـیـالـیـسـتـی دولـت سـنـت دیـگـری – کـه آن نـیـز در انـقـلاب فـرانـسـه ریـشـه داشـت، و مـی تـوان سـوسـیـالـیـسـم اجـتـمـاعـی نـامـیـدش – بـه وسـیـلـۀ واهـی گـرا شـارل فـوریـه(Charles Fourier)( 1837- 1772)، نـیـز آنـارشـیـسـت هـا پـرودون، بـاکـونـیـن و کـروپُـتـکـیـن بـدعـت گـذارده شـد. آنـان عـلـی رغـم تـفـاوت هـای شـان دارای یـک بـرخـورد اسـاسـی یـا گـرایـش مـشـتـرک بـودنـد: اسـتـقـرار و سـازمـان دهـی یـک جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی بـدون تـوسـل بـه قـدرت دولـت. بـه عـوض تـصـرف قـدرت سـیـاسـی در دسـتـگـاه دولـت، آنـان اسـلـوب هـای اقـتـصـادی و آن چـه کـه در دهـۀ شـصـت سـدۀ مـزبـور اسـلـوب هـای بـرون پـارلـمـانـی نـام گـرفـتـنـد، را تـوصـیـه نـمـودنـد. بـه نـظـر آنـان مـردم خـود مـی بـایـد سـوسـیـالـیـسـم را از پـائـیـن، بـا ایـجـاد اتـحـادیـه هـا و سـازمـان هـای داوطـلـبـانـۀ مـطـلـوب جـامـعـۀ نـویـنـی تـدارک دهـنـد.

ایـن افـکـار بـه واضـح تـریـن و سـازش نـاپـذیـرتـریـن صـورت در نـزد نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـم بـه بـیـان درآمـد. آنـان مـانـنـد سـوسـیـالـیـسـت هـای واهـی گـرای پـیـشـیـن بـه امـکـان بـرقـراری جـامـعـۀ مـتـفـاوتـی در داخـل جـامـعـۀ مـو جـود عـقـیـده نـداشـتـنـد؛ ابـتـداء دولـت مـی بـایـد تـخـریـب گـردد. آنـان ایـن انـدیـشـۀ اسـاسـی شـان را حـفـظ نـمـودنـد، کـه جـا مـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی نـمـی تـوانـسـت بـا اسـلـوب هـای سـیـاسـی از پـائـیـن مـسـتـقـر گـردد. سـوسـیـالـیـسـت هـای واهـی گـرا سـاده لـوحـانـه از پـشـتـیـبـانـان طـبـقـۀ فـوقـانـی درخـواسـت کـمک اقـتـصـادی بـرای ایـجـاد جـامـعـۀ مـتـفـاوت شـان در داخـل جـامـعـۀ مـوجـود مـی نـمـودنـد، امـا آنـارشـیـسـت هـا اهـمـیـت را بـه ایـن قـائـل بـودنـد، کـه ” خـودرویـان” مـی بـایـد ابـتـکـار عـمـل را  از بـدو امـر بـه کـف گـیـرنـد. رهـبـری جـامـعـه بـه وسـیـلـۀ دولـت مـرکـزی مـی بـایـد بـه طـور کـامـل مـنـحـل گـردد. آنـارشـیـسـت هـا تـصـرف جـامـعـۀ مـدنـی را بـرگـزیـدنـد: بـافـت روابـط اجـتـمـاعـی ای کـه انـسـان هـا بـیـن یـکـدیـگـر بـه صـورت گـروهـی یـا جـمـعـی پـدیـد مـی آورنـد، چـیـزی اسـت کـه نـه دولـت در آن دخـیـل اسـت و نـه آن حـاصـل عـمـل مـؤسـسـات دولـتـی مـی بـاشـد؛ مـهـم تـکـامـل بـخـشـیـدن روابـط اجـتـمـاعـی بـر پـایـۀ مـتـقـابـلـیـت و هـمـکـاری داوطـلـبـانـه اسـت، نـه بـر پـایـۀ تـعـهـدات حـقـوقـی.

جـنـبـش آنـارشـیـسـتـی هـم چـنـیـن نـمـونـه هـای تـشـکـیـلات ژاکـوبـیـنـی از دورۀ انـقـلاب بـورژوایـی را رد کـرد، بـا ایـن اسـتـدلال کـه اشـکـال تـشـکـیـلاتـی ای کـه سـوسـیـالـیـسـت هـای قـطـب مـخـالـف در جـامـعـۀ مـوجـود بـرمـی گـزیـدنـد، دارای هـنـایـش تـعـیـیـن کـنـنـده ای بـر مـاهـیـت جـامـعـۀ نـویـن بـود. اشـکـال تـشـکـیـلاتـی اِلـیـتـی مـوجـد جـامـعـۀ اِلـیـتـی هـسـتـنـد.

مـبـارزه بـیـن ایـن دو جـریـان سـوسـیـالـیـسـتـی عـمـده حـدت یـافـت، و در اتّـحـادیـه کـارگـری بـیـن الـمـلـلـی – بـعـد مـوسـوم بـه انـتـرنـاسـیـونـال اوّل – طـی سـال هـای ۷۲- ۱۸۶۴، کـه مـخـالـفـیـن عـمـده آنـارشـیـسـت هـا ( پـی روان پـرودون و بـاکـونـیـن) و مـارکـسـیـسـت هـا بـودنـد، بـه اوجـش رسـیـد. مـبـارزه نـهـایـهً بـا پـیـروزی سـوسـیـالـیـسـت هـای دولـت گـرا، از جـمـلـه در نـتـیـجـۀ سـقـوط کـمـون پـاریـس در ۱۸۷۱ و ارتـجـاع سـپـسـیـن آن، کـه طـی ده سـال امـکـانـات سـوسـیـالـیـسـم آنـارشـیـسـتـی در فـرانـسـه و نـیـز در بـخـش اعـظـم اروپـا را خُـرد کـرد، خـاتـمـه پـذیـرفـت. مـیـدان مـبـارزه در اخـتـیـار احـزاب سـوسـیـال دمـوکـرات مـارکـسـیـســی – کـه بـیـش از مـارکـس سـوسـیـالـیـسـت هـای دولـتـی و بـه طـور یـک جـانـبـه پـارلـمـانـتـاریـسـتـی بـودنـد – قـرار گـرفـت. بـا ایـن حـال سـوسـیـالـیـسـم خـودرویـانـۀ آنـارشـیـسـتـی، مـبـتـنـی بـر اصـل لـزوم بـه عـمـل آمـدن دگـرگـونـی سـوسـیـالـیـسـتـی بـه وسـیـلـۀ سـازمـان هـای صـنـفـی کـارگـران، بـه بـقـائـش در ایـتـالـیـا و اسـمـاً در اسـپـانـیـا ادامـه داد( هـم چـنـیـن در فـرانـسـه در سـال هـای حـوالـی تـحـویـل قـرن زنـدگـی دوبـاره یـافـت).

ولـیـکـن در سـائـر مـمـالـک اروپـایـی سـوسـیـالـیـسـم بـه صـورت تـصـرف دولـتـیِ وسـائـل تـولـیـد( و تـنـظـیـم دولـتـی کـل جـامـعـه) درک شـد. ابـتـداء بـا پـیـدایـش ” چـپ نـو”۷ بـود کـه نـظـریـه پـردازان سـوسـیـالـیـسـتـی غـیـرآنـارشـیـسـت تـدریـجـاً مـخـالـفـت شـان را بـا انـدیـشـه هـای سـوسـیـالـیـسـم دولـت گـرا در مـارکـسـیـسـم آغـازیـدنـد. در داخـل ” چـپ نـو” گـرایـش بـه فـهـم مـسـئـلـۀ سـلـطـه جـویـی انـسـان بـر انـسـان بـه شـکـل آنـارشـیـسـتـی، یـعـنـی بـه شـکـل یـک مـسـئـلـۀ مـسـتـقـل کـه بـه خـودی خـود بـا ازمـیـان بـرده شـدن اسـتـثـمـار اقـتـصـادی حـل نـمـی گـردد، پـدیـد آمـد. بـرطـبـق ایـن گـرا یـش تـحـقـق سـوسـیـالـیـسـم تـا درجـۀ زیـادی بـسـتـه بـه ایـن بـود کـه کـارکـردهـای دولـت در جـامـعـه را بـه مـردم مـنـتـقـل سـاخـت. واژۀ کـلـیـدی حـاصـل ایـن انـدیـشـه خـوداداری بـود.

پـرودون نـخـسـتـیـن نـظـریـه پـرداز آنـارشـیـسـت بـود کـه در کـتـابـش Que la propriéte?( مـالـکـیـت چـیـسـت؟) (۱۸۴۰) خـود را آنـارشـیـسـت نـامـیـد. او بـعـدهـا بـه کـاربـری ” فـدرالـیـسـت” عـلاقـۀ بـیـش تـری نـشـان داد. پـی رو ایـدئـولـوژیـک او بــاکـونـیـن تــرجـیـح داد خــود را ” جـمـع گــرا” بــه نــامــد. ابــتــداء در دهــۀ ۸۰ ســدۀ نــوزدهــم بــود کــه واژۀ ” آنـارشـیـسـم” بـه طـور جـدی از سـوی سـوسـیـالـیـسـت هـای ضـدمـقـامـاتـی مـورد کـاربـری قـرار گـرفـت. بـا وجـودی کـه ایـن واژه مـشـتـق از یـک واژۀ یـونـانـی(anarchos) بـه مـعـنـای ” بـدون حـاکـمـان” اسـت، امـا آن دارای انـعـکـاس مـبـهـمـی مـی بـاشـد، و درک نـیـات قـلـبـی آنـارشـیـسـت هـا را دشـوار مـی سـازد.

پـرودون انـدیـشـمـنـدی تـابـع نـظـم و تـرتـیـب نـبـود. تـولـیـد ادبـی جـامـع او مـمـلـو از تـنـاقـضـات اسـت، و تـنـهـا بـعـضـی از نـقـطـه نـظـرات او را مـی تـوان آنـارشـیـسـتـی تـلـقـی نـمـود. یـکـی از آن هـا، انـتـقـاد او از حـق مـالـکـیـت سـرمـایـه داری و مـرتـبـط سـاخـتـن آن بـا انـتـقـاد از اِعـمـال قـدرت دولـت در شـکـل آنـارشـیـسـتـی حـقـیـقـی بـه بـیـان درمـی آیـد.

پـرودون بـرخـلاف آنـارشـیـسـت هـای بـعـدیـن اصـلاح طـلـب بـود. او در نـامـه ای بـه مـارکـس نـوشـت، کـه تـرجـیـح مـی داد ” حـق مـالـکـیـت را بـا آتـش مـلایـم تـری بـه سـوزانـد.” پـرودون مـخـالـف اِعـمـال خـشـونـت بـرای تـصـرف زمـیـن، امـلاک، مـعـادن، کـارخـانـه هـا و غـیـره بـود.

پـرودون بـر ایـن بـود، کـه ادارۀ تـولـیـد و مـصـرف جـامـعـه مـی بـایـد بـه وسـیـلـۀ خـود مـولـدان و مـصـرف کـنـنـدگـان در گـروه هـا و کـمـون هـای صـنـفـی مـرتـبـط بـر اسـاس قـراردادهـای داوطـلـبـانـه سـازمـان دهـی گـردد. بـه هـم پـیـوسـتـگـی داوطـلـبـانـۀ واحـدهـای خـوداداره کـنـنـده ای را کـه جـامـعـه مـی بـایـد بـه صـورت آن سـازمـان یـابـد، پـرودون ” فـدرالـیـسـم” مـی نـامـیـد. فـدرالـیـسـم شـامـل عـدم تـمـرکـز اسـت، امـا آن هـمـزمـان هـمـآهـنـگـی مـتـمـرکـز اقـتـصـادهـای مـحـلـی را در زمـانـی کـه وجـود واحـدهـای بــزرگ اجـتـنـاب نـاپـذیــر بـاشـد، مـمـکـن مـی سـازد. در یـک سـازمـان بـنـا شـده بـه شـکـل فـدرالـیـسـتـی اخـتـیـار تـصـمـیـم گـیـری بـه ارگـان هـای مـرکـزی مـحـول نـمـی گـردد.

کـارخـانـجـات نـمـی بـایـد بـه تـمـلـک شـرکـت هـای کـارگـری درآیـنـد، امـا در تـمـلـک اشـتـراکـی کـلـیـۀ مـولـدان مـتـحـد شـده در یـک فـدراسـیـون کـشـاورزی و صـنـعـتـی واحـد بـزرگ بـاشـنـد. سـلـسـلـه مـراتـب مـوجـود مـتـشـکـل از مـقـامـات سـیـاسـی مـی بـایـد جـایـش را بـه ” یـک سـازمـان نـیـروهـای اقـتـصـادی” بـه سـپـارد.

” شـهـرداری”(= کـمـون) بـه اسـتـنـبـاط پـرودون مـی بـایـد دارای نـقـش ویـژه ای در جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی بـاشـد. آن مـی بـایـد خـوداداره کـنـنـده و بـرخـوردار از اسـتـقـلال داخـلـی بـاشـد؛ هـم از قـدرت دولـت و هـم از سـرمـایـۀ خـصـوصـی آزاد گـردد. آن بـه عـوض پـیـشـنـهـاد مـنـاقـصـۀ کـار مـحـلـی بـه شـرکـت هـای خـصـوصـی، مـی بـایـد وظـا ئـفـش را تـوسـط اتـحـادیـه هـای سـازمـان یـافـتـه بـه شـکـل دمـوکـراتـیـک انـجـام دهـد. مـسـاکـن مـی بـایـد در تـمـلـک خـود سـاکـنـان، بـه اشـکـال گـونـاگـون اشـتـراکـیـت بـاشـنـد. ضـمـنـاً پـرودون بـر ضـد هـر نـوع مـالـکـیـت نـبـود. او نـه حـتـی مـایـل بـه حـذف رقـابـت، امـا تـنـظـیـم آن بـه مـقـصـود از بـیـن بـردن آثـار زیـان بـخـشـش بـود. ایـن نـقـطـه نـظـر اخـیـر پـرودون مـورد انـتـقـاد شـدیـد و مـحـقـانـۀ مـارکـس و آنـارشـیـسـت هـای بـعـدیـن قـرار گـرفـت.

وارث ایـدئـولـوژیـک پـرودون، بـاکـونـیـن نـخـسـتـیـن آنـارشـیـسـت بـا افـکـار پـی گـیـر سـوسـیـالـیـسـتـی بـود. از و بـا بـاکـونـیـن آنـارشـیـسـم بـه صـورت یـک جـنـبـش انـقـلابـی درآمـد. او شـخـصـاً در چـنـد قـیـام انـقـلابـی عـمـلاً شـرکـت دا شـت. وی در اتّـحـادیـه کـارگـری بـیـن الـمـلـلـی از سـال ۱۸۶۸ – بـه اتـفـاق بـرخـی از پـی روان پـرودون – اسـاس تـکـامـل پـربـار آنـارشـیـسـم را پـی ریـزی نـمـود، کـه بـه جـنـبـش آنـارکـو – سـنـدیـکـالـیـسـتـی در خـاتـمـۀ سـدۀ نـوزدهـم مـنـتـهـی گـردیـد، و در آیـنـده در جـریـان انـقـلاب اجـتـمـاعـی اسـپـانـیـا در دهـۀ ۳۰ سـدۀ بـیـسـتـم کـسـب اهـمـیـت نـمـود.

در انـتـرنـاسـیـونـال اوّل بـاکـونـیـن بـرای انـدیـشـۀ لـزوم دگـرگـونـی جـامـعـه بـدون دخـالـت سـیـاسـتـمـداران و ادارۀ جـا مـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتی بـه وسـیـلـۀ سـازمـان هـا و اتـحـادیـه هـای صـنـفـی خـود تـوده هـای کـارگـر یـک فـعـالـیـت تـهـیـیـجـی بـه پـیـش بـرد. بـه عـقـیـدۀ بـاکـونـیـن – مـلـهـم از پـرودون – تـا فـرارسـیـدن زمـان دگـرگـونـی، سـازمـان هـای صـنـفـی مـی بـایـد بـه شـکـل مـدارسـی عـمـل کـنـنـد، کـه در آن هـا کـارگـران شـیـوۀ ادارۀ تـولـیـد بـدون وجـود کـارفـرمـایـان را فـراگـیـرنـد. اتـحـادیـه هـای کـارگـری نـمـی بـایـد تـنـهـا بـرای بـهـسـازی اقـتـصـادی مـبـارزه نـمـایـنـد، مـبـارزۀ آن هـا هـم چـنـیـن مـی بـایـد سـیـاسـی بـه ایـن مـعـنـا بـاشـد، کـه نـفـوذ قـدرت دولـت و سـرمـایـه داری را در هـر حـوزۀ جـامـعـه تـضـعـیـف کـنـد. نـهـایـهً یـک کـار مـتـحـول ژرف و فـراگـیـر(اعـتـصـاب عـمـومـی، اشـغـال کـارخـانـه هـا، خـیـزش هـا ) مـی بـایـد تـمـلـک وسـائـل تـولـیـد را بـرای جـنـبـش انـقـلابـی مـمـکـن سـازد، و نـیـروهـای مـردم آمـادۀ جـای گـزیـن سـازی سـازمـان هـای دمـوکـراتـیـک خـویـش بـر مـؤسـسـات دولـتـی بـاشـنـد.

بـخـش اعـظـم نـوشـتـارهـای بـاکـونـیـن در رابـطـۀ مـشـخـص تـهـیـیـجـی یـا مـجـادلـه ای پـدیـد شـده، تـقـریـبـاً دارای مـا هـیـت روزنـامـه نـگـارانـه اسـت. بـاکـونـیـن در واقـع یـک نـظـریـه پـرداز نـوانـدیـش نـبـود، هـر چـنـد نـوشـتـارهـایـش مـمـلـو از زوایـای نـظـری پـرثـمـر مـی بـاشـنـد. او مـثـلاً از نـخـسـتـیـن کـسـانـی بـود کـه در مـورد پـیـدایـش رژیـم کـارشـنـا سـان فـنـی هـشـدار داد.

تـوجـه بـاکـونـیـن در انـتـقـادش از شـکـل انـدیـشـگـی کـارشـنـاسـان فـنـی خـاصـه مـعـطـوف بـه بـنـیـان گـذار سـمـت دا نـش پـوزیـتـیـویـسـتـی، جـامـعـه شـنـاس بـزرگ اوگـوسـت کـومـه(Auguste Comte)( 1857- 1798) بـود، بـا وجـودی کـه کـوشـش او را در جـهـت پـدیـد آوردن یـک دانـش مـاتـریـالـیـسـتـی تـاریـخ و جـامـعـه شـنـاسـی مـی سـتـود. امـا کـومـه بـه عــلاوه خـواهـــان ایـجــاد یــک سـیــســتــم سـیــاسـی – جـامـعــه شـنـاسـی بــود، کـه دانـشــمـنـدان یــا ” مـتـخـصـصـان” اداره کـنـنـدگـان آن بـاشـنـد، و سـیـاسـت بـه درجـۀ ” دانـش عـمـلـی” ارتـقـاء داده شـود. ولـیـکـن بـاکـونـیـن اهـمـیـت را بـه ایـن قـائـل بـود، کـه در جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی تـمـایـز حـادی بـیـن صـلاحـیـت مـتـخـصـص و صـلاحـیـت تـصـمـیـم گـیـری وجـود داشـتـه بـاشـد. صـلاحـیـت مـتـخـصـص مـی بـایـد بـه تـهـیـه و ارائـۀ گـزارشـات و پـیـشـنـهـادات مـحـدود گـردد، حـق تـصـمـیـم گـیـری در اخـتـیـار تـوده هـا بـاشـد.

بـاکـونـیـن نـیـز چـون مـارکـس خـلـف مـعـنـوی فـیـلـسـوف بـزرگ جـورج ویـلـهـلـم فـریـدریـش هـگـل(Georg Wilhelm

Friedrich Hegel)( 1831- 1770) بـود، و او نـیـز مـانـنـد مـارکـس نـظـریـات دیـالـکـتـیـکـی هـگـل را بـا انـدیـشـۀ سـوسـیـا لـیـسـم مـرتـبـط سـاخـت. هـم چـنـیـن بـاکـونـیـن نـظـریـات پـرودون را در یـک رابـطـۀ مـاتـریـالـیـسـتـی پـی گـیـر قـرار داد. ضـمـنـاً بـاکـونـیـن بـسـیـار از نـظـریـات اقـتـصـادی مـارکـس آمـوخـت.

بـاکـونـیـن در ضـمـن انـتـقـاد شـدیـد و روشـن بـیـنـانـه از عـنـاصـری در نـظـریـه و عـمـل سـیـاسـی مـارکـس، اسـمـاً انـدیـشـۀ ” مـتمـرکـزسـازی وسـائـل تـولـیـد در یـد دولـت”( مـذکـور در Manifest der Kommunistischen Partei( مـا نـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت)(۱۸۴۸))، کـه دیـرتـر مـنـجـر بـه سـنـگـوارگـی مـارکـسـیـسـم در ایـدئـولـوژی دولـت نـمـایـنـدۀ یـک طـبـقـۀ دیـوان سـالارانـۀ نـویـن گـردیـد، بـه عـمـل آورد، امـا بـاکـونـیـن بـرخـورد دوگـانـۀ – تـقـریـبـاً آنـارشـیـسـتـیِ – مـارکـس مـسـن بـه نـقـش دولـت در جـامـعـۀ سـپـسـیـن انـقـلاب – کـه در کـتـابـش جـنـگ طـبـقـاتـی در فـرانـسـه ( کـمـون پـار یـس( ۱۸۷۱)۹ بـه بـیـان درآمـد) را نـادیـده گـرفـت. بـاکـونـیـن در حـمـلاتـش بـه آن چـه کـه گـرایـشـات بـورژوایـی – مـقـامـا تـی مـارکـس اسـتـنـبـاط مـی نـمـود راه مـبـالـغـه پـیـمـود، زیـرا او فـرقـی بـیـن نـظـریـات مـارکـس و ایـدئـولـوژی سـوسـیـال دمـوکـراسـی، کـه بـس بـیـش تـر از نـظـریـات مـارکـس مـشـحـون از انـدیـشـگـی سـوسـیـالـیـسـم دولـتـی بـود( عـلـی رغـم ایـن کـه سـوسـیـال دمـوکـراسـی آلـمـان رسـمـاً مـارکـسـیـسـت بـود، و بـرونـاً مـورد پـشـتـیـبـانـی مـارکـس قـرار داشـت) قـا ئـل نـبـود. ولـی انـتـقـاد بـاکـونـیـن از نـفـس ایـن گـرایـشـات – گـرایـشـاتـی کـه در واقـع نـهـایـهً بـر بـخـش اعـظـم جـنـبـش مـارکـسـیـسـتـی غـلـبـه نـمـودنـد – نـادقـیـق نـبـود. بـه عـلاوه انـتـقـاد بــاکـونـیـن از عـمـل دیــوان سـالارانــۀ مـارکـس بـه عـنـوان رهـبــر ” شـورای عـمـومـی ” انـتـرنـاسـیـونـال اوّل در جـهـت مـتـمـرکـزسـازی سـازمـان کـارگـری و درآوردن رهـبـری سـیـاسـی کـامـل جـنـبـش کـارگـری بـه انـحـصـار خـود او بـه عـمـل مـی آمـد. بـاکـونـیـن در آن واحـد هـم شـاهـد شـیـوۀ عـمـل غـیـرقـابـل اعـتـمـاد مـارکـس در قـبـال سـوسـیـالـیـسـت هـای مـخـالـف او بـود، و هـم شـاهـد ایـن کـه مـارکـس قـربـانـی شـیـوۀ عـمـل خـود بـود.

مـنـازعـۀ تـاریـخـی مـارکـس و بـاکـونـیـن در انـتـرنـاسـیـونـال اوّل در خـور تـأمـل اسـت. بـاکـونـیـن مـارکـس را بـه عـمـل مـقـامـاتـی در انـتـرنـاسـیـونـال مـتـهـم مـی سـاخـت؛ مـارکـس تـنـاقـضـات در افـکـار بـاکـونـیـن را اثـبـات مـی نـمـود. مـارکـس در مـجـادلـه اش خـاصـه بـر هـمـکـاری کـوتـاه مـدت، ولـی نـزدیـک بـاکـونـیـن بـا نـیـهـیـلـیـسـت سـرگـی نـتـشـایـف (Sergej Netjajev)( 82- 1848) در حـوالـی سـال ۱۸۷۰ تـکـیـه مـی کـرد، در صـورتـی کـه انـدیـشـه هـای مـرکـزگـرایـانـه و اعـتـقـاد نـتـشـایـف بـه ایـن کـه هـدف تـوجـیـه کـنـنـدۀ وسـیـلـه بـود، بـسـیـار از آنـارشـیـسـم فـاصـلـه داشـت.

بـاکـونـیـن بـه عـنـوان یـک شـخـصـت بـزرگ جـنـبـش آنـارشـیـسـتـی تـنـهـا طـی ۱۵- ۱۰ سـال آخـر حـیـاتـش بـه شـکـل آنـارشـیـسـتـی مـی انـدیـشـیـد، و او هـرگـز پـی گـیـرانـه ضـدمـقـامـاتـی نـبـود. بـاکـونـیـن در عـیـن حـال کـه انـقـلاب را بـه صـورت یـک جـنـبـش تـوده ای خـودرو و غـیـرمـتـمـرکـز درک مـی کـرد، ضـرورت وجـود گـروهـک هـای انـقـلابـی حـرفـه ای را نـیـز کـه مـخـفـیـانـه بـه صـورت نـوعـی سـتـاد انـقـلاب عـمـل، و جـنـبـش را بـه سـمـت آنـارشـیـسـتـی واقـعـی هـدایـت نـمـایـنـد، مـی پـذیـرفـت. انـجـمـن هـای بـرادری مـخـفـی بـاکـونـیـن مـسـلـمـاً نـه مـی بـایـد عـهـده دار وظـیـفـۀ تـدارک کـودتـا بـاشـنـد و نـه مـجـری دیـکـتـاتـوری، بـرعـکـس آن هـا مـی بـایـد بـه صـورت عـوامـل پـیـشـگـیـرنـدۀ پـیـدایـش یـک دولـت نـو و یـک دیـوان سـالاری قـدرتـمـنـدان نـو عـمـل کـنـنـد. امـا بـا ایـن حـال بـعـضـی از انـجـمن هـا بـر طـبـق مـصـوبـات بـه شـکـل مـرکـزگـرایـانـه تـشـکـیـل داده شـده بـودنـد. بـایـد تـوجـه داشـت کـه تـنـاقـضـات نـظـری بـاکـونـیـن بـه انـدازه ای نـبـود کـه بـر گـرایـش ضـدمـقـامـاتـی اسـاسـی در عـمـل او، کـه بـه وسـیـلـۀ آنـارشـیـسـت هـای بـعـدیـن تـکـامـل داده شـد، غـلـبـه داشـتـه بـاشـد.

در ایـن جـا مـلاحـظـۀ انـدک نـزدیـک تـر گـفـتـمـان مـقـامـات جـای خـود دارد.

آیـا دلـیـل انـدیـشـمـنـدان آنـارشـیـسـت بـرای بـرخـورد کـامـلاً انـتـقـادی بـه مـقـامـات و جـمـیـع اشـکـال سـازمـانـی و اداری سـلـسـلـه مـراتـبـی یـا مـرکـزگـرایـانـه چـه بـوده اسـت؟ آیـا عـواقـب کـار بـرای مـقـامـات چـیـسـت؟ اولاً، رهـبـری شـو نـدگـان و قـربـانـیـان مـقـامـات از امـکـان اتـخـاذ تـصـمـیـمـات مـحـروم انـد. تـصـمـیـمـات آن هـا از ایـشـان سـلـب مـی شـود. هـم چـنـان کـه آن هـا اسـتـقـلال شـان، خـودمـخـتـاری شـان را مـی بـازنـد. دومـاً، رهـبـری شـونـدگـان امـکـان هـمـکـاری در زمـیـنـۀ تـصـمـیـمـات مـشـتـرک را از دسـت مـی دهـنـد. سـومـاً، اغـلـب( اگـر نـگـویـیـم هـمـیـشـه) تـصـمـیـمـاتـی بـرخـلاف مـنـافـع قـربـانـیـان بـه دلـیـل شـنـاخـت نـامـکـفـی مـقـامـات از نـیـازهـای قـربـانـیـان اتـخـاذ مـی گـردد.

فـردی کـه خـود تـصـمـیـم نـگـیـرد، احـتـیـاجـی بـه انـدیـشـیـدن نـدارد. اسـتـعـداد انـدیـشـه، مـنـطـق از کـار مـی افـتـد. مـردم حـمـاقـت زده مـی شـونـد، دربـارۀ اعـمـال شـان نـمـی انـدیـشـنـد، وابـسـتـه مـی گـردنـد، یـا بـه صـورت نـابـالـغ از انـگـیـزه هـای نـاگـهـانـی اتـفـاقـی خـود تـبـعـیـت مـی نـمـایـنـد.

عـدم اتـخـاذ تـصـمـیـمـات بـه وسـیـلـۀ خـود فـرد، تـصـمـیـم گـیـری مـقـامـات بـرای فــرد مـنـجـر بــه خـودکـم بـیـنـی مـی گـردد. مـنـحـل شـدن فـعـالـیـت هـای اجـتـمـاعـی بـی تـفـاوتـی نـسـبـت بـه هـمـنـوعـان را بـه دنـبـال دارد. بـا اتـخـاذ گـردیـدن تـصـمـیـمـات از سـوی مـقـامـات دلـیـلـی بـرای انـدیـشـه بـه وضـع و حـال دیـگـران بـاقـی نـمـی مـانـد؛ عـلاقـه بـه هـمـنـوعـان زائـل مـی گـردد، افـراد تـدریـجـاً بـه خـودخـواهـی مـی گـرایـنـد.

اِعـمـال قـدرت دارای هـنـایـشـات مـخـرب بـر خـود مـقـامـات مـی بـاشـد. چـنـان کـه بـاکـونـیـن جـایـی در نـوشـتـه ای از خـود تـأکـیـد مـی کـنـد، انـسـان صـاحـب امـتـیـازات سـیـاسـی و اقـتـصـادی انـسـانـی اسـت بـا افـکـار و احـسـاسـات تـبـاه کـنـنـده. مـقـامـات بـا قـرار گـرفـتـن در رأس دیـگـران خـود را از جـمـع مـنـفـک مـی سـازنـد، نـسـبـت بـه رفـاه و بـهـبـودی بـقـیـه بـی تـفـاوت مـی گـردنـد، و خـود را بـا مـنـافـع خـویـش مـشـغـول مـی دارنـد. و ایـن مـبـدأ خـودبـزرگ بـیـنـی مـی بـاشـد. انـسـان هـای قـربـانـی مـقـامـات حـمـاقـت زده، آسـایـش طـلـب، وابـسـتـه، تـرسـو، بـی عـاطـفـه، تـنـهـا، بـیـگـانـه شـده از خـویـش و دیـگـران هـسـتـنـد. هـمـزمـان خـود مـقـامـات بـه فـسـاد و تـبـاهـی مـی گـرایـنـد، و ایـن امـر نـیـز تـقـویـت کـنـنـدۀ عـواقـب مـنـفـی بـه حـال قـربـانـیـان اسـت.

کـروپُـتـکـیـن نـظـریـه پـرداز آنـارشـیـسـم  کـمـونـیـسـتـی بـود. مـشـهـورتـریـن اثـر کـروپُـتـکـیـن کـمـک مـتـقـابـل (۱۹۰۲) نـام داشـت، یـک کـتـاب عـلـمـی مـحـبـوب در مـجـادلـه بـا ادعـای دارویـنـیـسـم اجـتـمـاعـی۱۰. کـروپُـتـکـیـن در کـتـابـش بـر اسـاس دانـش نـژادشـنـاسـی بـحـث مـی کـنـد، کـه بـر طـبـق آن و بـرعـکـس دارویـنـیـسـم اجــتـمـاعـی هـمـکـاری انـسـان هـا و هـمـکـاری سـائـر انـواع مـهـم تـریـن عـامـل تـکـامـل زیـسـت شـنـاخـتـی و اجـتـمـاعـی اسـت. کـروپُـتـکـیـن نـخـسـتـیـن کـسـی بـود کـه بـه شـکـل جـامـع بـه بـحـث در مـوضـوع ضـرورت هـمـکـاری  در طـبـیـعـت و در فـرهـنـگ پـرداخـت. هـیـچ اثـر آنـارشـیـسـتـی قـدیـم دیـگـری بـه صـراحـت ایـن اثـر کـروپُـتـکـیـن مـبـیـن روح سـازنـدۀ آنـارشـیـسـم، یـعـنـی عـقـیـده بـه ایـن کـه غـرائـز اجـتـمـاعـی انـسـان تـحـت شـرائـط مـنـاسـب خـود را قـوی تـر از تـعـرض و خـودپـسـنـدی مـی نـمـایـنـد، نـبـوده اسـت. اثـر  کـروپُـتـکـیـن هـم چـنـیـن نـشـانـگـر ایـنـسـت کـه او دارای گـرایـش بـه مـلاحـظـۀ اصـول آنـارشـیـسـتی بـه صـورت تـقـریـبـاً اجـزائـی از تـرکـیـب طـبـیـعـت بـود. رفـیـق خـوب او مـالاتـسـتـا یـک بـار از وی بـه سـبـب ایـن گـرایـش بـه اسـتـنـبـاط آنـارشـیـسـم بـه گـونـۀ یـک ” نـظـم طـبـیـعـی” انـتـقـاد نـمـود. مـالاتـسـتـا پـرسـیـد، اگـر قـانـون طـبـیـعـت هـمـآهـنـگـی بـاشـد، ” پـس چـرا طـبـیـعـت چـشـم بـه راه بـه دنـیـا آمـدن آنـارشـیـسـت هـا بـوده اسـت، و چـرا آن کـمـاکـان مـنـتـظـر پـیـروزی آن هـا و پـایـان بـخـشـیـده شـدن بـه مـنـازعـات وحـشـت انـگـیـز و مـخـربـی اسـت، کـه بـشـریـت هـمـیـشـه از آن هـا رنـج بـرده اسـت؟” او هـم چـنـیـن پـرسـیـد: ” آیـا ایـن نـزدیـک تـر بـه حـقـیـقـت نـیـسـت کـه بـه گـویـیـم آنـارشـیـسـم یـعـنـی پـیـکـار، در جـامـعـۀ بـشـری، بـر ضـد نـاهـمـآهـنـگـی هـای طـبـیـعـت؟”۱۱ کـروپُـتـکـیـن در نـوشـتـارهـایـش تـوجـه خـود را بـه مـدلـل سـاخـتـن عـلـمـی ضـرورت آنـارشـیـسـم مـتـمـرکـز نـمـوده اسـت. او بـیـش از انـدا زه خـوش بـیـنـانـه مـی پـنـداشـت بـه تـوانـد اثـبـات کـنـد، در جـامـعـۀ مـوجـود تـکـامـل اجـتـنـاب نـاپـذیـری در سـمـت هـمـکـاری آزادانـۀ کـمـونـیـسـتـی مـشـهـود بـود. او گـرایـش بـه سـاده سـازی مـسـائـل پـیـچـیـدۀ مـطـرح را داشـت. او گـرا یـشـاتـی در زمـان خـود را نـادیـده گـرفـت یـا بـه آن هـا کـم بـهـاء داد، کـه بـرعـکـس پـنـدار او دارای سـمـت تـقـویـت دولـت مـتـمـرکـز و قـدرت سـرمـایـه بـودنـد. نـوشـتـارهـای کـروپُـتـکـیـن پـرخـوانـنـده تـر از تـمـام آثـار نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـت بـود، بـه ایـن دلـیـل کـه او در نـوشـتـارهـای تـهـیـیـجـیـش از اسـتـعـداد بـیـان انـدیـشـه هـای اسـاسـی آنـارشـیـسـم بـه زبـانـی روشـن و سـهـل الـدرک بـرخـوردار بـود.

از بـیـن مـعـاصـریـن کـروپُـتـکـیـن مـی تـوان نـویـسـنــدۀ خـلاق و مـتـفـکـر لـو تـولـسـتـوی(Lev Tolstoj)(1910- 1828) را نـام بـرد. او بـی آن کـه خـود را آنـارشـیـسـت بـه نـامـد – بـه سـیـاق بـعـضـی بـدعـت گـذاران مـسـیـحـی جـنـبـش هـای مـذهـبـی انـقـلابـی در قـرون وسـطـی و رنـسـانـس -، رویـکـردی آنـارشـیـسـتـی بـه دولـت و حـق مـالـکـیـت اخـتـیـار کـرده بـود، در حـالـی کـه نـتـیـجـه گـیـری هـایـش را از آمـوزشـات عـیـسـی مـسـیـح(Jesus Christ)(مـصـلـ. ۳۰م – ۷۴۹ رو مـی) اخـذ مـی نـمـود. تـولـسـتـوی انـتـقـاد خُـردکـنـنـده اش را از کـلـیـسـا، دولـت و قـوانـیـن – اسـمـاً قـوانـیـن حـامـی حـق مـا لـکـیـت و مـجـبـور سـازنـدۀ مـردم بـه خـدمـت نـظـام – بـه عـمـل آورد. تـولـسـتـوی صـلـح طـلـب بـود، و مـقـاومـت مـنـفـی و نـافـرمـانـی را تـوصـیـه مـی کـرد( صـلـح طـلـبـی و مـقـاومـت مـنـفـی تـولـسـتـویـانـی در اثـر ادبـی بـزرگ او رمـان جـنـگ و صـلـح( ۶۹- ۱۸۶۴) بـه مـؤثـرتـریـن وجـه بـه بـیـان درآمـده اسـت). تـولـسـتـوی ارتـش را مـهـم تـریـن ابـزار قـدرت دولـت و شـکـل سـازمـانـی آن را اصـولاً مـمـکـن سـازنـدۀ غـیـرانـسـانـی تـریـن جـنـایـات بـه خـواسـت و ارادۀ مـقـامـات تـلـقـی مـی نـمـود، و مـاهـیـت پـیـچـیـده و سـلـسـلـه مـراتـبـی سـازمـان دولــت را تـضـعـیـف کـنـنـدۀ مـسـئــولـیـت اخـلاقـی فــرد در قـبـال اعـمـالـش مـی د انـسـت.۱۲ تـولـسـتـوی بـیـش تـر عـلاقـمـنـد بـه یـک انـقـلاب اخـلاقـی بـود تـا اجـتـمـاعـی: دنـیـا بـه نـظـر او تـنـهـا بـه ایـن طـریـق تـغـیـیـرپـذیـر بـود، کـه فـرد از اطـاعـت و پـشـتـیـبـانـی از قـدرتـمـنـدان – بـی تـفـاوت بـه مـضـرات شـخـصـی – خـودداری نـمـایـد.

نـظـریـۀ آنـارشـیـسـتـی در مـورد امـکـان ” از مـیـان بـردن دولـت” و قـرار دادن کـارکـردهـای ویـژۀ آن در اخـتـیـار جـا مـعـۀ مـدنـی مـعـمـولاً مـوجـد واکـنـش بـدبـیـنـانـۀ اکـثـر مـردم گـردیـده اسـت. کـروپُـتـکـیـن مـی نـویـسـد: ” هـر سـوسـیـا لـیـسـتـی مـی تـوانـد بـه گـذشـتـه بـیـنـدیـشـد، و بـلاشـک بـه خـاطـر آورد وقـتـی کـه بـرای نـخـسـتـیـن بـار انـدیـشـۀ حـذف مـا لـکـیـت خـصـوصـی بـر زمـیـن و سـرمـایـه بـه صـورت امـری از حـیـث تـاریـخـی ضـرور بـه مـغـز او راه یـافـتـه بـود، چـه تـعـصـبـات زیـادی در او بـه وجـود آمـده بـود. نـظـیـر هـمـیـن بـرای کـسـی پـیـش مـی آیـد کـه بـرای نـخـسـتـیـن بـار بـه شـنـود از مـیـان بـردن دولـت، قـوانـیـنـش، کـل مـاشـیـن اداری دولـت نـیـز بـه یـک ضـرورت تـاریـخـی تـبـدیـل شـده اسـت.”۱۳

انـدیـشـۀ حـذف تـفـاوت بـیـن دولـت و جـامـعـه( بـا نـاپـدیـدی دولـت) یـکـسـان بـا انـدیـشـۀ بـیـان شـده در تـصـور مـار کـس و انـگـلـس از جـامـعـۀ کـمـونـیـسـتـی اسـت، اگـر چـه اکـثـر مـارکـسـیـسـت هـا اسـاسـاً مـنکـر ایـن گـردیـده انـد. نـکـتـۀ قـابـل تـأمـل در ایـن رابـطـه آن اسـت، کـه  ایـن دو بـنـیـان گـذار مـارکـسـیـسـم در انـتـقـادشـان از آنـارشـیـسـم حـاضـر بـه پـذیـرش امـکـان خـاتـمـه دادن بـه کـار دسـتـگـاه دولـت بـورژوایـی هـمـزمـان بـا تـغـیـیـر روابـط تـولـیـد سـرمـایـه داری نـبـودنـد. ایـنـان عـقـیـده داشـتـنـد، کـه پـس از تـصـرف شـدن قـدرت بـه وسـیـلـۀ طـبـقـۀ کـارگـر دولـت مـی بـایـد بـه مـوجـودیـتـش در یـک دورۀ انـتـقـالـی بـه مـدت نـامـعـلـوم( بـا نـام دولـت پـرولـتـاریـایـی) ادامـه دهـد، و آن در نـهـایـت بـه خـودی خـود خـواهـد مُـرد. انـگـس در ۱۸۸۳ ضـمـن مـجـادلـه اش بـا آنـارشـیـسـت هـا تـأکـیـد نـمـود، کـه کـارگـران پـس از پـیـروزی نـقـطـۀ اتـکـاء دیـگـری جـز سـازمـان سـیـاسـی دولـت نـخـواهـنـد داشـت. اگـر آن هـا آنـاً سـازمـان دولـت را مـنـحـل سـازنـد، ایـن بـه مـنـزلـۀ نـابـودکـردن ” تـنـهـا سـازمـانـی کـه تـوسـط آن طـبـقـۀ کـارگـر پـیـروزمـنـد امـکـان مـجـری نـمـودن قـدرت تـصـرف شـده، سـرکـوبـی سـرمـایـه داری مـخـالـفـش و عـمـلـی نـمـودن تـغـیـیـر اقـتـصـادی جـامـعـه را خـواهـد داشـت، خـواهـد بـود.”۱۴ انـگـلـس در ایـن جـا بـخـشـاً بـه سـاز مـان اداری دولـت، بـخـشـاً بـه دسـتـگـاه قـدرت دولـت و ارتـش مـی انـدیـشـیـد.

انـتـقـاد انـگـلـس از ایـن جـهـت مـحـقـانـه بـود، کـه آنـارشـیـسـت هـا در زمـان او – پـس از انـحـلال نـهـایـی انـتـرنـاسـیـو نـال اوّل در ۱۸۷۷ – نـاتـوان از ارائـۀ سـازمـانـی چـاره ای بـه جـای قـدرت دولـت، کـه قـصـد انـحـلال آن را داشـتـنـد، بـود نـد. مـشـخـصـۀ آنـارشـیـسـم در دهـۀ ۸۰ سـدۀ نـوزدهـم قـیـام هـای نـومـیـدانـۀ پـراکـنـده و عـدم هـمـآهـنـگـی سـازمـانـی بـود. امـا انـتـقـاد انـگـلـس از ایـن جـهـت نـامـحـقـانـه بـود، کـه آن نـفـس انـدیـشـه هـایـی را هـدف مـی گـرفـت، کـه پـی روان پـرودون و بـاکـونـیـن در انـتـرنـاسـیـونـال کـارگـری تـوسـعـه داده بـودنـد. بـر طـبـق ایـن انـدیـشـه هـا سـازمـان هـای صـنـفـی کـارگـران مـی بـایـد فـعـالـیـت شـان را بـه گـونـه ای تـرتـیـب دهـنـد و هـمـآهـنـگ سـازنـد، کـه پـس از تـصـرف شـدن وسـائـل تـولـیـد از سـوی کـارگـران قـادر بـه جـای گـزیـنـی بـه جـای مـؤسـسـات سـرمـایـه داری و دولـتـی گـردنـد. تـا جـایـی کـه بـه مـسـئـلـۀ قـدرت مـلـمـوس مـربـوط مـی گـشـت – یـعـنـی ایـن کـه تـوده هـا در یـک مـرحـلـۀ انـتـقـالـی چـگـونـه مـی بـا یـد سـلـطـۀ شـان را بـر سـرمـایـه داران مـخـالـف خـود حـفـظ کـنـنـد -، مـسـلـمـاً مـردم از تـوانـایـی تـشـکـیـل دادن دسـتـجـات نـظـامـی داوطـلـب، دمـوکـراتـیـک( از نـوع آن کـه بـعـدهـا آنـارشـیـسـت هـا در اسـپـانـیـا در جـریـان جـنـگ داخـلـی تـشـکـیـل دادنـد)، مـتـفـاوت بـا ارتـش مـنـظـم دولـتـی بـا انـضـبـاط سـربـازخـانـه ای و سـلـسـلـه مـراتـبـی آن بـرخـوردار بـود نـد. امـا ایـن انـدیـشـه هـای آنـارشـیـسـتـی بـرای انـگـلـس بـیـگـانـه بـود، زیـرا او در انـتـقـادش ظـاهـراً فـقـط در سـمـت مـر کـزگـرایـانـه فـکـر مـی کـرد، هـمـانـنـد بـخـش اعـظـم سـوسـیـالـیـسـت هـا در سـدۀ نـوزدهـم.

مـارکـس و انـگـلـس در مـجـادلـۀ شـان بـا آنـارشـیـسـت هـا هـم چـنـیـن ایـنـان را بـه ” فـردگـرایـان بـورژوایـی” بـودن مـتـهـم مـی سـاخـتـنـد.

طـبـیـعـهً تـوجـه هـمـوارۀ انـدیـشـمـنـدان آنـارشـیـسـت بـه آزادی و حـقـوق فـرد بـایـد مـوجـب ایـن سـوء تـفـاهـم و بـردا شـت اشـتـبـاه آمـیـز بـوده بـاشـد. مـارکـسـیـسـم اخـتـیـار فـرد یـا آزادی او را بـه صـورت مـبـدأ درک شـرائـط وی نـادیـده مـی گـیـرد، در صـورتـی کـه آنـارشـیـسـت هـا هـرگـز فـرامـوش نـمـی نـمـایـنـد ” تـوده هـا ” واقـعـأ مـرکـب از افـراد مـتـفـاوتـی هـسـتـنـد، کـه مـنـافـع حـیـاتـی شـان نـمـی تـوانـد بـه طـور خـود بـه خـودی و بـی دلـیـل بـا مـنـافـع جـمـع یـکـسـان بـاشـد.

دلـیـل ایـن کـه آنـارشـیـسـم اغـلـب بـا فـرد گـرایـی بــورژوایـی یـکـسـان گـرفـتـه  شـده، بــه نـظـر کـروپُـتـکـیـن آن بــوده اسـت، کـه ” هـمـواره فـردی سـازی – یـعـنـی تـکـامـل دادن کـامـل خـصـوصـیـات فـرد – بـا فـردگـرایـی مـخـلـوط شـده اسـت.” بـاکـونـیـن بـه نـوبـۀ خـود بـه فـردگـرایـی بـورژوایـی بـه ایـن سـبـب حـمـلـه مـی کـرد، کـه آن ” بـرانـگـیـزنـدۀ فـرد بـه تـصـاحـب و تـضـمـیـن رفـاه و پـیـشـرفـت خـود بـا بـی تـفـاوتـی بـه دیـگـران، بـه بـهـاء و در قـفـاء آنـان اسـت.” بـه نـظـر او انـسـان ” هـمـزمـان فـردی تـریـن و اجـتـمـاعـی تـریـن حـیـوان اسـت.”

ضـمـنـاً بـایـد افـزود، فـردگـرایـان بـورژوایـی بـسـیـاری بـه مـرور زمـان خـود را آنـارشـیـسـت وانـمـود سـاخـتـه انـد. آنـارشـیـسـت هـای فـردگـرایـی نـیـز وجـود داشـتـه انـد کـه بـا هـر نـوع سـازمـان دهـی بـه ضـدیـت پـرداخـتـه انـد، اسـمـاً در مـرحـلـۀ نـزول آنـارشـیـسـم در دهـۀ ۸۰ سـدۀ نـوزدهـم، کـه ارتـبـاط آنـارشـیـسـت هـا بـا جـنـبـش کـارگـری در نـقـاط زیـادی قـطـع شـده بــود. بـعـضـی از آن هـا بـه اسـتـیـرنـر مـتـفـکـر اتـکـاء داشـتـنـد، کـه ابـتـداء در دهـۀ ۹۰ کـسـب اهـمـیـت نـمـود ( قـبـل از آن نـظـریـات او بـرای آنـارشـیـسـت هـا نـاشـنـاخـتـه بـود). خـدمـت فـلـسـفی اسـتـیـرنـر در بـرجـسـتـه سـاخـتـن ارزش بـی نـظـیـر فـرد و فـاصـلـه گـیـری او از جـمـیـع اغـفـال گـری هـای ایـدئـولـوژیـک کـه بـیـگـانـه سـاز فـرد از خـویـش بـودنـد، قـرار داشـت. در ضـمـن اسـتـیـرنـر در دفـاعـش از ” فـرد”( عـمـدهً در اثـر بـااهـمـیـتـش Der Einzige und sein Eig

entum( یـکـتـا و مـالـکـیّـت او)( ۱۸۴۴)) بـرخـلاف هـمـۀ آنـارشـیـسـت هـا فـرد را تـنـهـا در ضـدیـت بـا دولـت و حـق مـا لـکـیـت سـرمـایـه داری قـرار نـداد، امـا بـه طـور تـحـریـک آمـیـز در ضـدیـت بـا کـل جـامـعـه. اسـتـیـرنـر بـا فـردگـرایـی تـنـدروانـه اش در حـاشـیـۀ سـنـت آنـارشـیـسـتـی جـای مـی گـیـرد.

اکـثـر نـظـرات سـازنـدۀ آنـارشـیـسـم در زمـان انـتـرنـاسـیـونـال اوّل بـه وسـیـلـۀ بـعـضـی از پـی روان پـرودون در هـمـکـاری بـا پـی روان بـاکـونـیـن شـکـل گـرفـتـنـد. بـسـیـاری از ادبـیـات آنـارشـیـسـتـی بـعـدیـن بـه تـکـرار پـیـشـیـنـیـان و نـشـخـوار انـدیـشۀ آزادی بـه شـکـل مـجـرد پـرداخـتـنـد. ضـمـنـاً آثـار بـاکـونـیـن و کـروپُـتـکـیـن شـامـل تـحـلـیـلات ژرفـی از سـاخـتـار اقـتـصـادی و تـکـامـل جـامـعـه نـبـودنـد. اکـثـر آنـارشـیـسـت هـا( از جـمـلـه بـاکـونـیـن) تـحـلـیـلات مـارکـس از مـکـانـیـسـم هـای اسـتـثـمـار سـرمـایـه داری را بـی انـتـقـاد پـذیـرفـتـه انـد، بـه اسـتـثـنـاء جـنـبـه ای از مـاتـریـالـیـسـم تـاریـخـی او را کـه اسـتـنـبـاط انـقـلاب اجـتـمـاعـی بـه صـورت تـقـریـبـاً یـک تـولـیـد نـهـایـی تـکـامـل نـیـروهـای مـولـده مـی بـاشـد.۱۵

آنـارشـیـسـم از یـک طـرف از حـیـث نـظـریـات و انـدیـشـه هـا غـنـی اسـت، امـا از طـرف دیـگـر مـعـمـولاً بـا کـمـبـود صـراحـت نـظـری روبـه رو مـی بـاشـد، کـمـبـودی کـه مـطـمـئـنـاً تـضـعـیـف کـنـنـدۀ نـیـروی مـبـارزاتـی جـنـبـش آنـار شـیـسـتـی بـوده اسـت. در مـقـایـسـه بـا وزنـۀ فـکـری سـنـگـیـن مـکـتـب مـارکـسـیـسـم ادبـیـات آنـارشـیـسـتـی آشـفـتـه و نـاقـص جـلـوه مـی کـنـد. آنـارشـیـسـت هـای سـرشـنـاس بـیـش از آن کـه نـظـریـه پـرداز بـوده بـاشـنـد، مـردان و زنـان عـمـل بـوده انـد، و هـیـچ سـاخـت نـظـریـۀ آنـارشـیـسـتـی تـألـیـف شـده نـیـز وجـود نـدارد. بـا ایـن حـال جـالـب اسـت کـه هـمـیـن سـنـت ” آشـفـتـه” بـیـش از هـر چـیـز دیـگـری تـصـور یـک سـوسـیـالـیـسـم ضـدمـقـامـاتـی مـبـتـنـی بـر خـوداداری را زنـده نـگـاه داشـتـه، در حـالـی کـه بـقـیـۀ جـنـاح چـپ – در هـر حـال تـا پـیـدایـش ” چـپ نـو” – در اشـکـال کـم و بـیـش دیـوان سـالارانـۀ سـوسـیـالـیـسـم دولـتـی راکـد مـانـده اسـت.

ولادیـمـیـر ایـلـیـچ لـنـیـن(Vladimir Ilitj Lenin)( 1924- 1870) یـک بـار آزادی بـیـان را تـعـصـب بـورژوایـی نـامـیـد، و ادعـا کـرد، مـهـم پـیـش رفـت اقـتـصـادی اسـت. فـعـالـیـت سـیـاسـی او تـأئـیـد پـیـش بـیـنـی بـاکـونـیـن بـود در خـصـوص عـاقـبـت تـصـرف قـدرت بـه وسـیـلـۀ کـمـیـسـرهـای حـزبـی بـه نـام مـردم. آزادی بـیـان مـتـأسـفـانـه تـنـهـا حـق آزادی ای نـبـود کـه در دیـدگـان لـنـیـن بـی اهـمـیـت جـلـوه مـی کـرد. او در عـمـل خـود – مـانـنـد جـوزف اسـتـالـیـن(Josef Stalin) (1953- 1879) پـس از او – نـشـان داد، کـه در جـهـان تـصـورات مـقـامـاتـی ژاکـوبـیـنـیـسـم لـنـگـر انـداخـتـه بـود. آنـارکـو سـنـدیـکـالـیـسـت بـرجـسـتـه رودولـف روکـر(Rudolf Rocker)( 1958- 1873) بـیـانـات لـنـیـن را در ایـن سـطـور، کـه خـلاصـۀ اسـتـنـبـاط آنـارشـیـسـم هـا از سـوسـیـالـیـسـم اسـت، تـفـسـیـر کـرد: ” کـسـی کـه بـاور دارد بـه تـوان آزادی شـخـصـی را بـا تـسـاوی اقـتـصـادی تـعـویـض نـمـود، ابـداً طـبـیـعـت سـوسـیـالـیـسـم را نـفـهـمـیـده اسـت. هـیـچ چـیـز نـمـی تـوانـد جـانـشـیـن آزادی گـردد و هـرگـز چـنـیـن چـیـزی دادنـی نـیـسـت. شـرائـط اقـتـصـادی بـرابـر بـرای هـمـگـان پـیـش شـرط ضـروری آزادی انـسـان هـسـتـنـد، امـا آن هـا هـرگـز قـادر بـه گـرفـتـن جـای آن نـیـسـتـنـد. کـسـی کـه بـه آزادی خـیـا نـت کـنـد، بـه روح سـوسـیـالـیـسـم خـیـانـت مـی کـنـد. سـوسـیـالـیـسـم بـه مـعـنـای هـمـکـاری هـمـبـسـتـۀ انـسـان هـا بـر اسـاس یـک هـدف مـنـدی مـشـتـرک و حـقـوق مـسـاوی هـمـگـان مـی بـاشـد. امـا هـمـبـسـتـگـی پـیـوسـتـه از ارادۀ آزادانـه مـنـشـأ مـی گـیـرد، و هـرگـز نـمـی تـوانـد اجـبـاری بـاشـد، و گـر نـه آن جـایـش را بـه سـتـم کـاری مـی دهـد.”۱۶ بـاکـونـیـن آزادی بـدون سـوسـیـالـیـسـم را امـتـیـازات و بـی عـدالـتـی، و سـوسـیـالـیـسـم بـدون آزادی را بـردگـی و خـشـونـت کـاری درک مـی کـرد.

 

 

ضـدّیـت بـا نـظـریّـات دولـت و مـقـامـات

آنـارشـیـسـم بـه مـنـزلـۀ سـوسـیـالـیـسـم ضـدمـقـامـاتـی اعـتـراض بـه اسـتـثـمـار انـسـان از انـسـان و قـدرت انـسـان بـر انـسـان اسـت، یـعـنـی هـم اعـتـراض بـه شـکـل تـولـیـد سـرمـایـه داری و هـم بـه فـرمـان روایـی؛ یـا کـلـی تـر: بـر ضـد هـر چـیـزی کـه سـلـب کـنـنـدۀ اسـتـقـلال فـرد، حـق او بـری اتـخـاذ آزادانـۀ تـصـمـیـمـاتـش بـاشـد. تـوجـه جـدی بـه مـسـئـلـۀ قـدرت – نـه مـسـئـلـۀ چـگـونـگـی تـصـرف قـدرت، امـا چـگـونـگـی از بـیـن بـردن آن – مـتـمـایـزسـازنـدۀ آنـارشـیـسـم از سـائـر سـمـت هـای سـوسـیـالـیـسـتـی اسـت.

آنـارشـیـسـت هـا تـفـاوت زیـادی بـیـن دولـت و جـامـعـه قـائـل هـسـتـنـد. اگـر جـامـعـه بـه صـورت گـروه هـای انـسـانـی بـا شـبـکـه هـای مـحـدود از روابـط اجـتـمـاعـی تـعـریـف شـود، دولـت بـه ایـن صـورت مـشـخـص خـواهـد گـردیـد، کـه اقـلـیـتـی از اشـخـاص از اجـتـمـاع و مـحـیـط شـان مـنـفـک شـده، اِعـمـال قـدرت فـیـزیـکـی در جـامـعـه را از طـریـق کـنـتـرل شـان بـر وسـائـل مـخـرب و نـیـروهـای مـسـلـح( پـلـیـس و ارتـش) بـه انـحـصـار( یـا تـقـریـبـاً بـه انـحـصـار) خـود درآورده انـد. ایـن کـه رهـبـری عـالـی دولـت رسـمـاً از سـوی اکـثـریـت مـردم بـرگـزیـده شـود – آن چـه در جـامـعـۀ بـه گـفـتـمـان دمـوکـراتـیـک بـورژوایـی مـتـداول اسـت -، بـه نـظـر آنـارشـیـسـت هـا نـمـی تـوانـد تـنـظـیـم فـعـالـیـت هـای جـا مـعـه از سـوی دولـت را بـه نـحـو ثـمـربـخـش مـمـکـن سـازد. پـرودون عـقـیـده داشـت، کـه گـفـتـمـان ” دولـت دمـوکـراتـیـک” تـنـاقـضـی در خـود اسـت. مـردم اداره کـنـنـدۀ جـامـعـه نـیـسـتـنـد، زیـرا آن هـا اقـتـدارشـان را بـه یـک اقـلـیـت از طـریـق حـق رأی عـمـومـی زمـانـی مـحـول مـی سـازنـد. بـه ایـن صـورت ” آن هـا فـقـط تـفـویـض شـان را در هـر سـه یـا پـنـج سـال تـجـدیـد مـی کـنـنـد.”

نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـت در ضـدیـت شـان بـا اشـکـال گـونـاگـون مـقـامـات سـنـگـیـنـی را بـر انـتـقـاد از کـارکـرد هـای سـرکـوب گـرانـۀ قـدرت دولـت گـذارده انـد، بـه گـونـه ای کـه اغـلـب بـا مـطـالـعـۀ نـوشـتـارهـای شـان ایـن بـرداشـت را مـی تـوان کـرد، کـه قـدرت دولـت ریـشـۀ پـلـیـدی اسـت. تـصـور آنـارشـیـسـتـی دولـت بـه صـورت دشـمـن عـمـده مـطـابـق بـا نـظـریـۀ مـارکـسـیـسـتـی نـیـسـت، کـه دسـتـگـاه دولـت را صـرفـاً تـحـکـیـم کـنـنـدۀ جـامـعـۀ طـبـقـاتـی، ابـزار طـبـقـۀ از حـیـث اقـتـصـادی قـوی، کـه بـه وسـیـلـۀ آن بـر مـولـدیـن حـاکـم اسـت، تـلـقـی مـی کـنـد، و نـتـیـجـه مـی گـیـرد، کـه بـا حـذف نـابـرابـری اقـتـصـادی، دولـت – بـه مـثـابـۀ دسـتـگـاه قـدرت طـبـقـۀ حـاکـمـه – بـه خـودی خـود بـیـهـوده و تـدریـجـاً بـه یـک سـازمـان مـفـیـد و اداری بـی زیـان تـبـدیـل مـی گـردد، کـه در خـدمـت جـامـعـه قـرار مـی گـیـرد. بـه تـعـبـیـر پـژوهـش نـژاد شـنـاخـتـی حـاکـمـیـت و بـا آن دولـت( بـه مـعـنـای دسـتـگـاه قـدرت و ادارۀ ویـژه ای کـه بـه مـقـصـود حـکـومـت بـر جـامـعـه خـود را از اجـتـمـاع مـحـیـطـش مـنـفـک مـی سـازد) در جـوامـع ابـتـدائـی قـبـل از تـفـاوت هـای طـبـقـاتـی اقـتـصـادی پـدیـدار گـشـتـه انـد. در صـورت صـحـت ایـن تـعـبـیـر، یـکـی از مـبـادی اسـاسـی نـظـریـۀ مـارکـسـیـسـتـی دولـت بـی اعـتـبـار مـی گـردد.

یـک واقـعـیـت انـدیـشـه بـرانـگـیـز ایـن اسـت، کـه بـزرگ تـریـن تـهـدیـد عـلـیـه بـشـریـت درزمـان مـا – خـطـر جـنـگ جـهـانـی سـوم – در صـورتـی کـه جـوامـع بـه شـکـل دولـت هـا تـشـکـیـل نـمـی یـافـتـنـد، ابـداً وجـود نـمـی داشـت: جـنـگ هـای جـهـانـی در واقـع پـدیـده هـای دولـتـی مـی بـاشـنـد. دول مـوسـوم بـه سـوسـیـالـیـسـتـی در سـدۀ پـیـشـیـن نـیـز در جـنـگ بـا یـکـدیـگـر بـوده انـد، آن چـه کـه مـایـۀ شـگـفـتـی مـارکـس در صـورت در قـیـد حـیـات بـودن او مـی گـردیـد، امـا نـه مـایـۀ شـگـفـتـی مـنـتـقـد از او در انـتـرنـاسـیـونـال اوّل بـاکـونـیـن، کـه در دیـده اش طـبـیـعـت دولـت – کـه ضـمـنـاً آن را سـنـگ بـنـای اصـلـی رژیـم طـبـقـاتـی مـی دانـسـت – ” وقـیـح تـریـن، مـظـنـون تـریـن و نـافـی تـریـن هـر چـیـز انـسـانـی اسـت. آن هـمـبـسـتـگـی جـهـانـی مـردمـان روی زمـیـن را فـرومـی پـاشـد، و صـرفـاً بـخـشـی از آن هـا را بـه هـدف رام کـردن و بـرده سـاخـتـن بـقـیـۀ شـان مـتـحـد مـی کـنـد. هـیـچ تـبـهـکـاری، وحـشـی گـری، مـعـامـلـۀ جـنـایـت آمـیـز، سـرقـت، غـارت بـی شـر مـانـه و خـیـانـت رذیـلانـه را نـمـی تـوان تـصـور کـرد، کـه نـمـایـنـدگـان قـدرت دولـت مـرتـکـب نـشـده بـاشـنـد و نـشـونـد، بـا هـیـچ عـذر دیـگـری مـگـر ایـن حـرف دائـمـی: مـلاحـظـۀ دولـت!” سـیـاسـتـمـدار پــراگـمـاتـیـک نـیـکـولـو مـاکـیـاولـی(Nicco

lò Machiavelli)( 1527- 1469) نـیـز عـقـیـده داشـت، کـه مـوجـودیـت، پـیـش رفـت و قـدرت دولـت بـر اسـاس جـنـایـت اسـت.

سـنـت آنـارشـیـسـتـی هـمـواره ضـدنـظـامـی گـری بـوده اسـت. ارتـش اولاً یـکـی از مـؤسـسـات دولـت، مـهـم تـریـن دسـتـگـاه سـرکـوبـگـر در یـد دولـت اسـت؛ دومـاً آن نـمـایـش اصـل مـقـامـات بـه بـدتـریـن شـکـل آن مـی بـاشـد. تـولـسـتـوی واقـف بـود، کـه انـضـبـاط نـظـامـی و اصـل فـرمـان بـرداریِ اسـاس آن چـگـونـه انـسـان را تـغـیـیـر مـی دهـد، و جـنـایـات هـراسـنـاک را مـمـکـن پـذیـر مـی سـازد. صـحـت نـقـطـه نـظـر تـولـسـتـوی چـه در زمـان او و چـه در زمـان بـعـد از او، حـتـی در زمـان مـا بـه کـرّات تـأئـیـد شـده اسـت.

پـرودون، بـاکـونـیـن و کـروپُـتـکـیـن تـنـهـا بـه دولـت خـودکـامـه یـا مـطـلـقـه حـمـلـه نـمـی کـردنـد، هـم چـنـیـن بـه دولـت بـورژوا- دمـوکـراتـیـک، کـه مـبـتـنـی بـر پـارلـمـانـتـاریـسـم اسـت. آن هـا مـنـکـر ایـن نـبـودنـد کـه پـارلـمـانـتـاریـسـم تـاریـخـاً یـک پـیـش رفـت بـوده اسـت( در سـمـت دمـوکـراسـی افـزون تـر)، ولـی آن هـا از آن بـه سـبـب شـکـل بـسـیـار مـحـدود دمـو کـراسـی بـودن انـتـقـاد مـی نـمـودنـد. پـارلـمـانـتـاریـسـم بـورژوایـی از نـظـر آنـارشـیـسـت هـا حـامـل ایـن تـصـور اسـت، کـه مـردم تـوسـط حـق رأی اصـولاً نـفـوذ بـرابـر بـر تـکـامـل جـامـعـه را بـه دسـت مـی آورنـد، در حـالـی کـه تـصـمـیـمـات تـعـیـیـن کـنـنـده در جـامـعـۀ سـرمـایـه داری بـه وسـیـلـۀ قـدرتـمـنـدان اقـتـصـادی اتـخـاذ مـی گـردد. نـمـایـنـدگـان اکـثـریـت در یـک دولـت بـورژوا – دمـوکـراتـیـک دارای نـفـوذ در پـارلـمـان هـسـتـنـد، ولـی نـفـوذ واقـعـی فــرد بــر زنـدگـی روزانــه اش( شـرائـط مـحـل کـار، مـحـلات مـسـکـونـی و نـظـم و نـسـق دادن عـمـومـی مـحـیـط، بـه طـور کـلـی شـرائـط زنـدگـی) مـادام کـه فـرد در وهـلـۀ نـخـسـت یـک عـضـو فـعـال جـامـعـه و هـنـایـنـدۀ شـرائـط زنـدگـی نـبـاشـد، بـسـیـار نـازل خـواهـد بـود.

کـروپُـتـکـیـن در سـال ۱۸۸۵ در کـتـابـی از خـود۱۷ بـه اسـتـدلال رد شـدن پـارلـمـانـتـاریـسـم از طـرف آنـارشـیـسـت هـا پـرداخـت. بـحـث او آن بـود، کـه آزادی چـیـزی نـیـسـت کـه پـارلـمـان هـا اعـطـاء کـنـنـد، بـلـکـه چـیـزی اسـت کـه بـایـد گـرفـتـه شـود. او هـم چـنـیـن از اسـلـوب هـای بـرون پـارلـمـانـی دفـاع نـمـود.

بـه عـقـیـدۀ نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـت بـهـتـریـن وسـیـلـۀ افـزایـش نـفـوذ مـردم عـمـلـیـات مـسـتـقـیـم، از طـریـق ابـتـکـارات خـودرویـانـه  اسـت، کـه بـرای حـل مـسـائـل در هـر جـا، بـی تـفـاوت بـه ایـن کـه چـه چـیـزی از طـرف دولـت قـانـونـی یـا غـیـرقـانـونـی اعـلام شـده بـاشـد، دخـالـت مـسـتـقـیـم را مـمـکـن مـی سـازد.

” غـیـرقـانـونـیـت” آنـارشـیـسـتـی را کـروپُـتـکـیـن بـه شـکـل مـؤثـر بـا شـعـار ” شـورش بـر ضـد هـمـۀ قـوانـیـن!” بـیـان داشـتـه اسـت. مـراد از از ایـن شـعـار آنـسـت کـه جـنـبـش هـای مـردمـی گـونـاگـون هـرگـز نـبـایـد اجـازه دهـنـد اعـمـال شـان از سـوی قـوانـیـن دیـکـتـه شـود: مـبـدأ اسـلـوب آنـارشـیـسـتـی ایـنـسـت، کـه مـردم مـسـتـقـیـمـاً در یـک مـحـل مـنـظـور در امـری دخـالـت مـی کـنـنـد، کـامـلاً بـی تـفـاوت بـه ایـن کـه نـمـایـنـدگـان در پـارلـمـان چـه چـیـزی را تـصـویـب یـا رد مـی نـمـایـنـد. بـسـیـاری از اصـلاحـات در تـاریـخ بـشـر واقـعـاً از طـریـق چـنـیـن عـمـلـیـات مـسـتـقـیـمـی اجـراء گـردیـده انـد( بـه عـنـوان مـثـال حـقـوق آزادی بـورژوایـی و حـق اعـتـصـاب کـارگـران). قـوانـیـن قـاعـدهً بـه دنـبـال تـحـولات در جـوامـع پـدیـد آمـده انـد و مـی آیـنـد.

بـنـابـرایـن هـمـان گـونـه کـه کـروپُـتـکـیـن ذکـر مـی کـنـد، جـامـعـه بـه خـوبـی قـادرسـت بـدون مـجـمـوعـۀ قـوانـیـن مـصـوبـۀ یـک دولـت نـیـز بـه مـوجـودیـتـش ادامـه دهـد. کـروپُـتـکـیـن مـدلـل مـی سـازد، کـه نـمـونـه هـای اخـلاقـی اسـاسـی پـیـش تـر از قـوانـیـن وجـود دارنـد، و قـدرتـمـنـدان ایـن قـوانـیـن را بـه مـقـصـود مـشـروعـیـت دهـی بـه قـوانـیـن دیـگـر تـدویـن کـردۀ شـان و تـضـمـیـن اسـتـثـمـار اقـتـصـادی بـه کـار بـرده انـد.

ضـمـنـاً پـرودون و بـاکـونـیـن بـا وجـود ضـدیـت بـا پـارلـمـانـتـاریـسـم، ضـرورت بـعـضـی جـوامـع نـمـایـنـدگـی در  جـا مـعـۀ آنـارشـیـسـتـی را رد نـمـیکـردنـد، امـا بـه نـظـر آنـان نـمـایـنـدگـان بـرگـزیـده مـی بـایـد دارای اخـتـیـارات تـعـهـدآور و بـسـیـار کـم تـر از نـمـایـنـدگـان پـارلـمـان هـای بـورژوایـی بـاشـنـد، و در هـر زمـان مـقـتـضـی از طـرف بـرگـزیـنـنـدگـان شـان بـرکـنـار گـردنـد. آن هـا نـمـی بـایـد مـقـامـات قـانـونـگـذار بـه شـمـار رونـد، امـا عـمـدهً وظـائـف هـمـآهـنـگ کـنـنـده را اجـراء کـنـنـد. ضـمـنـاً نـمـایـنـدگـان مـی بـایـد فـقـط بـرای دورۀ کـوتـاهـی بـرگـزیـده شـونـد، و از امـتـیـازات ویـژه بـهـره مـنـد نـگـردنـد. شـکـل نـمـایـنـدگـی ای کـه آنـارشـیـسـت هـا رد مـی کـردنـد، سـیـسـتـم نـمـایـنـدگـی نـامـحـدود مـبـتـنـی بـر ایـن بـود، کـه نـمـایـنـدۀ بـرگـزیـده دارای وکـالـت بـرای رأی دهـی و تـصـمـیـم گـیـری در کـلـیـۀ مـوارد بـر طـبـق اعـتـقـاد شـخـصـیـش، بـی مـلاحـظـۀ نـظـریـات بـرگـزیـنـنـدگـانـش، حـتـی در مـسـائـل بـسـیـار مـهـم بـود.

 

 

انـتـقـاد از ایـدئـولـوژی و عـمـل سـوسـیـالـیـسـم دولـتـی

پـرودون در سـال ۱۸۶۵ ” کـمـونـیـسـت هـا”ی گـذشـتـۀ فـرانـسـه( مـنـظـور سـوسـیـالـیـسـت هـای دولـت گـرا ) را مـتـهـم بـه پـی روی از نـظـریـات بـرگـرفـتـه از اسـتـبـداد قـدیـم نـمـود. اصـولـی کـه از نـقـطـه نـظـر او مـشـخـصـات سـوسـیـالـیـسـم دولـتـی را تـشـکـیـل مـی دادنـد، عـبـارت بـودنـد از: تـقـسـیـم نـاپـذیـری قـدرت؛ مـتـمـرکـزسـازی کـلـی؛ انـعـدام مـنـظـم هـر انـدیـشـۀ فـردی، جـمـعـی و مـحـلـی بـا اعـلام تـفـرقـه افـکـنـانـه بـودن؛ کـارکـرد پـلـیـس سـیـاسـی.

چـنـد سـال بـعـد بـاکـونـیـن در انـتـرنـاسـیـونـال اوّل مـارکـس را مـتـهـم سـاخـت، کـه بـه مـسـئـلـۀ قـدرت بـی اعـتـنـاء بـود. از نـقـطـه نـظـر مـارکـس مـسـئـلـۀ حـاکـمـیـت انـسـان بـر انـسـان یـک مـسـئـلـۀ اقـتـصـادی بـود. طـبـقـۀ از حـیـث اقـتـصـادی مـمـتـاز حـاکـمـیـتـش را بـر طـبـقـۀ تـحـتـانـی اِعـمـال مـی کـنـد. لازمـۀ نـاپـدیـدی سـرکـوب حـذف امـتـیـازات اقـتـصـادی بـه وسـیـلـۀ یـک قـدرت دولـت انـقـلابـی اسـت؛ یـا چـنـان کـه مـارکـس خـود در دسـتـنـویـس هـای اقـتـصـادی – فـلـسـفی اش نـوشـتـه اسـت: ” حـذف مـثـبـت مـالـکـیـت خـصـوصـی(…) حـذف مـثـبـت هـر گـونـه بـیـگـانـه سـازی اسـت.” بـا کـونـیـن مـخـالـف ایـن نـظـریـه بـود، کـه بـیـگـانـه سـازی و اشـکـال سـازمـانـی مـسـلـوب سـازنـدۀ حـقـوق تـولـیـد آن بـه تـوانـد خـود بـه خـود بـا از مـیـان بـرده شـدن اسـتـثـمـار اقـتـصـادی نـاپـدیـد گـردد. در صـورت درآمـدن وسـائـل تـولـیـد و کـل بـرنـامـه ریـزی تـولـیـد در اخـتـیـار دولـت، آن گـونـه کـه مـارکـس و انـگـلـس در مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت خـواسـتـار بـودنـد، دیـوان سـالاری دولـت، بـرعـکـس، بـیـش از پـیـش رشـد مـی کـنـد.

مـارکـس و انـگـلـس ظـاهـراً عـاجـز از مـلاحـظـۀ مـسـئـلـۀ قـدرت بـوده بـاشـنـد. انـگـلـس در مـجـادلـه اش بـا آنـار شـیـسـت هـا عـلـنـاً از اشـکـال رهـبـری مـقـامـاتـی در امـاکـن کـار – هـم چـنـیـن بـا در نـظـر داشـت جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی آیـنـده – دفـاع مـی نـمـود، و بـر ایـن بـود، کـه نـفـس تـکـامـل تـکـنـولـوژیـک آن را اجـتـنـاب نـاپـذیـر مـی سـازد. او در مـقـا لـۀ ” دربـاب مـقـامـات”( ۱۸۷۳) نـوشـت، کـه صـنـعـت سـنـگـیـن ضـرورهً کـارگـران را تـحـت ” یـک مـسـتـبـد واقـعـی، مـسـتـقـل از هـر سـازمـان اجـتـمـاعـی” قـرار مـی دهـد. در نـظـر مـارکـس، چـنـان که در جـلـد اول Das Kapital( سـرمـایـه) ( ۱۸۶۷) ذکـر شـده، رهـبـری ” کـارکـرد ویـژه ای بـه هـمـراه پـروسـۀ تـعـاونـی مـی بـاشـد.” بـه نـظـر مـی رسـد مـارکـس رهـبـری را یـک شـکـل فـنـی تـلـقـی مـی نـمـود، کـه صـرفـاً بـه ابـزار اسـتـثـمـار انـسـان در سـیـسـتـم سـرمـایـه داری تـبـدیـل مـی گـردد، زیـرا رهـبـری در ایـن سـیـسـتـم، عـلاوه بـر ” کـارکـرد ویـژه” مـذکـور، هـم چـنـیـن دارای کـارکـرد تـضـمـیـن اسـتـثـمـار در پـروسـۀ کـار اجـتـمـاعـی مـی بـاشـد.

مـسـئـلـۀ مـتـمـرکـزسـازی یـا غـیـرمـتـمـرکـزسـازی – هـم در رابـطـه بـا بـنـای جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی و هـم سـازمـان دهـی جـنـبـش کـارگـری در جـامـعـۀ سـرمـایـه داری – از بـدو امـر مـوجـب اخـتـلاف آنـارشـیـسـت هـا  و مـارکـسـیـسـت هـا گـردیـد. مـارکـس و انـگـلـس مـتـمـرکـزسـازی اقـتـصـادی در دول بـورژوایـی گـذشـتـه را بـه صـورت پـیـش رفـت مـلاحـظـه مـی نـمـودنـد، بـدون تـوجـه بـه ایـن کـه پـروسـۀ مـتـمـرکـزسـازی مـداومـاً تـقـویـت کـنـنـدۀ نـیـروی مـقـاومـت بـورژوازی در بـرابـر انـقـلاب خـواهـد گـردیـد. بـر طـبـق نـظـریـۀ مـارکـس مـهـم تـسـریـع تـکـامـل سـرمـایـه داری – صـنـفـی بـود، کـه مـی بـایـد پـیـش از انـقـلاب سـوسـیـالـیـسـتـی بـه وسـیـلـۀ کـارگـران صـنـعـت صـورت گـیـرد. لـنـیـن یـک بـار بـا بـیـان ایـن کـه یـگـانـه چـیـزی کـه بـرای روسـیـه بـدتـر از اسـتـثـمـار سـرمـایـه داری اسـت، عـقـب مـانـدگـی تـکـامـل سـرمـایـه داری در روسـیـه اسـت، بـا مـارکـس مـوافـق بـود. امـا ایـن انـدیـشـه را هـیـچ آنـارشـیـسـتـی تـأئـیـد نـنـمـوده اسـت. بـرای آنـارشـیـسـت هـا – کـه هـدف را یـک آرمـان لازم الـتـحـقـق تـلـقـی مـی کـنـنـد و نـه یـک ضـرورت اقـتـصـادی – عـمـلـی کـردن سـوسـیـالـیـسـم قـبـل از هـر امـر مـسـئـلـۀ  آگـاه سـازی اسـت. بـه نـظـر آنـارشـیـسـت هـا کـار بـرای مـتـمـرکـزسـازی، در قـرار دادن بـازدارنـده هـای مـادی و روان شـنـاخـتـی در بـرابـر تـحـقـق جـامـعـۀ بـدون طـبـقـات و اسـارت در وضـعـیـت مـوجـود سـهـیـم مـی بـاشـد.

مـثـالـی تـحـریـک آمـیـز بـر پـذیـرش واقـعـی وضـعـیـت مـوجـود را در جـزوه ای تـحـت عـنـوان مـسـئـلـۀ نـظـامـی پـروس و حـزب کـارگـری آلـمـان(۱۸۶۵) از انـگـلـس مـی یـابـیـم بـه ایـن عـبـارت کـه حـزب(مـنـظـور مـارکـسـیـسـتـی) بـا یـد پـذیـرای تـعـقـیـب شـدیـد آن دهـقـانـان و کـارگـرانـی بـاشـد، کـه از خـدمـت در ارتـش پـروس خـودداری مـی کـنـنـد( زیـرا انـگـلـس بـه شـکـل ” عـلـمـی” نـشـان داده بـود، کـه بـه اجـراء گـذاشـتـن نـظـام وظـیـفـه در پـروس یـک پـیـش رفـت تـاریـخـی بـود!). یـک چـنـیـن نـتـیـجـه گـیـری هـایـی بـود، کـه بـاکـونـیـن را – بـا نـفـرتـش از روح مـقـامـاتـی پـروس – وا مـی داشـت تـا فـوراً سـکـوتـش را به شـکـنـد: ” سـوسـیـالـیـسـم عـلـمـی بـدتـر از هـر نـوع فـرمان روایـی سـتـمگـرانـه اسـت.”

بـاکـونـیـن عـقـیـده داشـت گـرایـشـات بـه افـکـار اِلـیـتـی مـورد انـتـقـاد او در نـزد پـوزیـتـیـویـسـت هـا را هـم چـنـیـن مـی تـوان در بـرخـوردهـای مـنـشـأ گـرفـتـه از نـظـریـه و عـمـل مـارکـسـیـسـت هـا ردیـابـی کـرد. او کـاربـری ” سـوسـیـالـیـسـم عـلـمـی” را کـوشـش بـرای مـشـروعـیـت دهـی بـه مـطـالـبـۀ یـک گـروه بـرگـزیـده بـرای رهـبـری جـنـبـش کـارگـری بـا ادعـای بـرخـورداری از بـیـنـش عـلـمـی ویـژه ای تـلـقـی مـی نـمـود. او هـمـزمـان از نـظـریـات مـارکـس و انـگـلـس در مـورد دولـت مـتـمـرکـز در مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت انـتـقـاد مـی کـرد.

بـرخـلاف بـاکـونـیـن، مـارکـس و انـگـلـس متـمـرکـزسـازی و نـظـامـی سـازی آلـمـان را در دورۀ اوتـو فُـن بـیـسـمـارک (Otto von Bismarck)( 98- 1815) یـک پـیـش رفـت تـلـقـی مـی کـردنـد، و بـر ایـن بـود، کـه آن از نـظـر دیـالـکـتـیـکـی تـسـریـع کـنـنـدۀ هـدف سـوسـیـالـیـسـتـی آنـان بـا تـسـهـیـل تـصـرف قـدرت دولـت خـواهـد بـود. نـگـرش بـاکـونـیـن بـه ایـن مـوضـوع روشـن تـر از مـارکـس و انـگـلـس بـود. او اشـاره مـی نـمـود کـه مـتـمـرکـزسـازی آلـمـان سـلاح مـؤثـری خـواهـد گـردیـد بـرای بـورژوازی انـقـلابـی تـا خـود را مـسـتـقـر نـمـایـد، و نـهـایـهً اروپـا را ” پـروسـی سـازد”، بـه عـوض آن کـه مـرحـلـه ای در پـروسـۀ تـاریـخـی بـه سـمـت سـوسـیـالـیـسـم بـاشـد.

ده نـکـتـۀ بـرنـامـه ای کـه مـارکـس و انـگـلـس بـه صـورت هـدف مـوقـتـی در مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت ذکـر کـر دنـد، اکـثـراً راجـع بـه تـوسـعـۀ اخـتـیـارات قـدرت دولـت بـودنـد، از جـمـلـه مـتـمـرکـز گـردیـدن وسـائـل تـولـیـد در یـد دولـت و تـشـکـیـل داده شـدن ” ارتـش هـای صـنـعـتـی” دولـتـی.

آنـارشـیـسـت هـا ایـن نـظـریـه را رد مـی کـردنـد، کـه قـدرت دولـت را بـه تـوان بـه صـورت ابـزار آزادسـازی تـوده هـای کـارگـر بـه کـار گـرفـت. از دیـدگـاه آن هـا دگـرگـونـی جـامـعـه اصـولاً مـی بـایـد از پـائـیـن، بـه وسـیـلـۀ خـود کـارگـران سـازمـان دهـی شـود: انـقـلاب آنـارشـیـسـتـی عـبارت از ایـن نـیـسـت کـه دولـت وسـائـل تـولـیـد را تـحـویـل گـیـرد، امـا مـردم. بـرانـدازی دسـتـگـاه دولـت بـایـد هـمـزمـان بـا بـرانـدازی سـرمـایـه داری صـورت پـذیـرد. امـا بـه نـظـر کـروپُـتـکـیـن ایـن امـر از روزی بـه روز دیـگـر عـمـلـی نـبـود، بـلـکـه یـک پـروسـۀ چـنـدسـالـه بـا مـاهـیـت یـک رشـتـۀ دراز مـبـارزات و تـغـیـیـر و تـبـدلات مـداوم تـا امـحـاء تـعـصـبـات و مـؤسـسـات بـازدارنـدۀ تـکـامـل آزادانـۀ انـسـان را اقـتـضـاء مـی نـمـود. آنـارشـیـسـت هـای نـازلـی بـاور داشـتـنـد کـه قـدرت دولـت بـه خـودی خـود از روزی بـه روز دیـگـر مـحـو شـدنـی بـاشـد، ولـی آن هـا مـایـل بـه بـرانـداخـتـن اهـرام قـدرت در اسـرع وقـت مـمـکـن بـودنـد. و ایـن مـتـمـایـز سـازنـدۀ آنـارشـیـسـت هـا از سـوسـیـالـیـسـت هـای وابـسـتـه بـه سـمـت هـای دیـگـری بـوده، کـه انـدیـشـۀ قـدرت دولـت سـوسـیـالـیـسـتـی دائـم یـا مـوقـتـی را پـذیـرفـتـه انـد.

بـه نـظـر بـاکـونـیـن سـازمـان هـای کـارگـران و دهـقـانـان، نـه یـک حـزب سـیـاسـی مـی بـایـد خـود را بـرای تـحـویـل گـرفـتـن ادارۀ جـامـعـه آمـاده سـازنـد. بـه اسـتـنـبـاط او ایـن یـک اشـتـبـاه سـرنـوشـت سـاز بـود کـه ” سـوسـیـال دمـوکـرات هـا “ی مـارکـسـیـسـت در انـتـرنـاسـیـونـال اوّل کـار در چـارچـوب دسـتـگـاه دولـت بـورژوایـی، در پـارلـمـان هـا را بـه جـای سـعـی سـازمـان دهـی انـقـلاب از پـائـیـن، از طـریـق فـعـالـیـت هـای مـشـتـرک خـود مـردم پـذیـرفـتـنـد.

اصـلاحـاتـی کـه سـوسـیـال دمـوکـرات هـا از طـریـق پـارلـمـانـتـاریـسـم بـه اجـراء گـذاشـتـنـد، بـه نـظـر آنـارشـیـسـت هـا بـه آسـانـی بـا فـشـار از سـوی مـردم در بـیـرون از پـارلـمـان هـا نـیـز امـکـان پـذیـر بـوده، هـمـزمـان بـا ایـن کـه فـعـالـیـت هـای اضـافـی پـارلـمـانـتـاریـسـتـی تـوانـایـی آن را داشـتـه کـه مـردم را در جـهـت عـمـل خـودرویـانـه و تـدارک بـرای تـحـو یـل گـرفـتـن مـسـئـولـیـت هـسـتـی اجـتـمـاعـی تـمـریـن دهـنـد.

انـتـقـاد شـدیـد آنـارشـیـسـت هـا از سـمـت انـقـلابـی در مـارکـسـیـسـم، لـنـیـنـیـسـم بـود، کـه دنـبـالـه روانـش در عـیـن کـار بـرون پـارلـمـانـی، خـود را بـا مـبـادی نـظـریـات اِلـیـتـی، مـقـامـاتـی سـازمـان مـی دادنـد. ایـن بـه اسـتـنـبـاط آنـار شـیـسـت هـا دارای عـواقـب سـرنـوشـت سـازی بـرای انـقـلاب روسـیـه بـوده اسـت. حـزب لـنـیـنـیـسـتـیکـه سـرمـشـق چـنـدیـن گـروه بـنـدی مـارکـسـیـسـتـی، از اسـتـالـیـنـیـسـت هـا تـا مـائـوئـیـسـت هـا گـردیـدبـر اسـاس نـوعـی سـلـسـلـه مـراتـب بـنـا شـد، کـه مـنـعـکـس کـنـنـدۀ هـمـان جـامـعـه ای بـود کـه حـزب ادعـای مـبـارزه بـر ضـدش را داشـت. عـلـی رغـم ادعـای نـظـری حـزب در مـورد پـیـشـآهـنـگ عـلـمـی کـارگـران بـودن، آن در حـقـیـقـت یـک ارگـانـیـسـم بـورژوایـی، یـک دولـت مـیـنـیـاتـوری، بـا یـک دسـتـگـاه دیـوان سـالاری و یـک رهـبـری بـود، کـه کـارکـردش بـه مـحـافـظـت و تـحـکـیـم قـدرت انـسـان بـر انـسـان و نـه حـذف آن مـحـدود مـی گـردیـد.

 

 

سـازگـاری وسـائـل بـا اهـداف

در خـصـوص ایـن مـسـئـلـه کـه کـدام وسـائـل مـنـاسـب تـسـریـع تـکـامـل جـامـعـه بـه سـمـت آنـارشـیـسـتـی هـسـتـنـد، نـظـریـه پـردازان ضـدمـقـامـاتـی تـوصـیـه هـای مـخـتـلـفـی نـمـوده انـد. پـرودون اصـلاح طـلـب بـود، و آنـارشـیـسـت هـای سـپـسـیـن او انـقـلابـی، امـا هـمـۀ آن هـا در رد اشـکـال سـازمـانـی مـرکـزگـرایـانـه و اسـلـوب هـای سـیـاسـی حـزبـی، کـه پـیـش شـرط شـان هـدایـت گـشـتـن تـوده هـا بـه وسـیـلـۀ یـک اقـلـیـت صـاحـب امـتـیـازات اسـت، مـتـفـق الـرأی بـوده انـد. از نـظـر جـمـیـع آنـارشـیـسـت هـا سـازمـان دهـی بـایـد ” از پـائـیـن” بـاشـد، نـه ” از بـالا “.

از زمـان انـتـرنـاسـیـونـال اوّل بـه بـعـد آنـارشـیـسـت هـا مـدافـع ایـن نـظـریـه بـوده انـد، کـه اهـداف و وسـائـل بـایـد سـاز گـار بـاشـنـد، از آن مـیـان امـا گـلـدمـن(Emma Goldman)( 1940- 1869): ” وسـائـل انـقـلابـی بـایـد بـا اهـداف انـقـلابـی سـازگـار بـاشـنـد. وسـائـل نـمـی تـوانـنـد از هـنـایـیـدن و تـغـیـیـر دادن اهـداف، هـم از حـیـث روانـی و هـم از حـیـث اجـتـمـاعـی بـرحـذر بـاشـنـد.”۱۸

ایـن تـأکـیـد پـیـوسـتـه ضـروری اسـت، کـه وسـیـلـۀ آنـارشـیـسـتـی نـمـونـه – بـرخـلاف آن کـه افـراد بـسـیـاری پـنـداشـتـه انـد – تـروریـسـم  نـیـسـت. آیـا چـگـونـه آنـارشـیـسـت هـا در آگـاهـی عـمـومـی در بـسـیـاری مـوارد بـا تـروریـسـم مـرتـبـط گـشـتـه انـد؟ روشـنـگـری ایـن مـوضـوع بـسـتـه بـه مـطـالـعـۀ روی دادهـای اواخـر سـدۀ نـوزدهـم مـی بـاشـد، زمـانـی کـه مـر تـکـبـیـن بـخـشـی از سـوء قـصـدهـای قـابـل تـوجـه بـه اشـخـاص سـرشـنـاس اروپـا واقـعـاً آنـار شـیـسـت هـا بـوده انـد، ولـی بـایـد تـوجـه داشـت کـه اولاً سـوء قـصـد کـنـنـدگـان آنـارشـیـسـت اقـلـیـت نـازلـی را در جـنـبـش آنـارشـیـسـتـی تـشـکـیـل مـی داده انـد؛ دومـاً جـنـبـش آنـارشـیـسـتـی هـرگـز چـنـیـن اسـلـوبـی را بـه طـور کـامـل تـجـویـز نـکـرده اسـت. مـورخ و ادیـب جـورج وودکـاک(George Woodcock)( 95- 1912) ایـن را کـه بـیـن جـنـبـش هـای انـقـلابـی، آنـارشـیـسـم را بـا تـروریـسـم یـکـسـان درک کـرده انـد، بـی انـصـافـی بـزرگـی دانـسـتـه اسـت. گـروه هـای دیـگـری، بــه عـنـوان مـثـال مـارکـسـیـسـت هـا، بـلانـکـیـسـت هـا۱۹، طـرف داران جـوزپـه گـاریـبـالـدی(Guiseppe Garibaldi)( 82- 1807)، مـلـی گـرای تـنـدرو، حـتـی لـیـبـرال هـا در اِعـمـال خـشـونـت انـقـلابـی در وضـعـیـت هـای مـقـتـضـی دسـت کـمـی از آنـارشـیـسـت هـا نـداشـتـه انـد. وودکـاک تـأکـیـد مـی نـمـایـد، کـه ۱- تـنـدروان آنـارشـیـسـت وسـائـل مـشـابـه تـنـدروان سـائـر گـروه هـا را در زمـان مـشـابـه بـه کـار بـرده انـد؛ ۲- نـظـریـۀ بـسـیـار انـدکـی در آنـارشـیـسـم یـافـت مـی شـود، کـه بـه دفـاع از تـروریـسـم فـردی سـمـت گـیـری کـنـد.۲۰

اسـلـوب عـمـلـی ای کـه از حـداکـثـر اهـمـیـت در تـاریـخ آنـارشـیـسـم بـرخـوردار بـوده، سـنـدیـکـالـیـسـم مـی بـاشـد.

کـروپُـتـکـیـن و گـلـدمـن بـر تـوافـق نـظـریـات اسـاسـی سـنـدیـکـالـیـسـم و آنـارشـیـسـم تـأکـیـد داشـتـه انـد. گـلـدمـن پـیـش از جـنـگ جـهـانـی اول بـه تـبـلـیـغ تـهـیـیـجـی نـظـریـات سـنـدیـکـالـیـسـم در آمـریـکـا پـرداخـتـه بـود. بـه اسـتـنـبـاط او اسـلـوب هـای جـنـبـش صـنـفـی انـقـلابـی بـا اسـلـوب هـای آنـارشـیـسـم وفـق داشـتـنـد.

بـاکـونـیـن اتـحـادیـه هـای کـارگـران را یـگـانـه ابـزار مـؤثـر دگـرگـون سـازی جـامـعـۀ سـرمـایـه داری تـلـقـی مـی نـمـود. بـه عـقـیـدۀ او کـارگـران مـی بـایـد جـدا از احـزاب سـیـاسـی خـود را سـازمـان دهـنـد، زیـرا انـقـلاب نـمـی بـایـد سـیـا سـی بـاشـد، امـا اجـتـمـاعـی و اقـتـصـادی. ایـن انـدیـشـه هـا بـعـد مـورد اسـتـفـادۀ جـنـبـش صـنـفـی انـقـلابـی پـدیـد آمـده در دهـۀ ۹۰ سـدۀ نـوزدهـم در فـرانـسـه، مـوسـوم بـه سـنـدیـکـالـیـسـم (مـشـتـق از واژۀ فـرانـسـوی syndicat: اتـحـادیـۀ صـنـفـی) قـرار گـرفـتـنـد. در یـک ” اتـحـادیـۀ صـنـفـی” سـنـدیـکـالـیـسـتـی کـارگـران خـود را نـه بـر پـایـۀ یـک رشـتـۀ واحـد صـنـعـت، بـلـکـه صـنـایـع کـل سـازمـان مـی دهـنـد، تـا از ایـن طـریـق مـانـع تـجـزیـۀ کـارگـران بـه دسـتـجـات مـحـدود کـو چـک گـردنـد.

بـه نـظـر سـنـدیـکـالـیـسـت هـا دگـرگـونـی سـوسـیـالـیـسـتـی جـامـعـه مـی بـایـد تـوسـط سـازمـان هـای خـود کـارگـران بـه عـمـل آیـد، نـه احـزاب سـیـاسـی. ویـژگـی اتـحـادیـه هـای صـنـفـی در ایـن بود، کـه آن هـا ضـمـن کـارکـرد بـه صـورت ار گـان هـای مـبـارز انـقـلابـی، هـم چـنـیـن بـه ایـن شـکـل سـازمـانـی بـنـا شـدنـد، کـه قـادر بـه گـرفـتـن جـای مـؤسـسـات سـر مـایـه داری و دولـتـی، بـه صـورت یـک چـارۀ دمـوکـراتـیـک و مـرکـزگـریـز بـه وقـت درآمـدن وسـائـل تـولـیـد بـه تـصـرف کـارگـران بـاشـنـد. اتـحـادیـه هـای صـنـفـی مـی بـایـد بـه ارگـان هـای خـوداداری تـبـدیـل گـردنـد، کـه وظـیـفـۀ ادارۀ اقـتـصـاد کـل جـامـعـه، هـم تـولـیـد و هـم مـصـرف را بـرعـهـده گـیـرنـد.

جـنـبـش صـنـفـی سـنـدیـکـالـیـسـتـی مـی بـایـد سـه وظـیـفـۀ عـمـده عـهـده دار گـردد: ۱- بـهـسـازی هـای اقـتـصـادی کـوتـاه مـدت در امـاکـن کـار را بـه عـمـل آورد، و از ایـن نـظـر بـه مـانـنـد سـائـر اتـحـادیـه هـای صـنـفـی دارای کـارکـرد اصـلاح طـلـبـانـه بـاشـد. ولـی ۲- آن هـمـزمـان بـه تـدارک و عـمـلـی سـاخـتـن انـقـلاب هـمـت گـمـارد؛ و ۳- کـارگـران را بـرای سـازمـان دهـی و ادارۀ جـامـعـه بـه دسـت خـویـش، بـه عـوض مـحـول کـردن تـصـمـیـمـات بـه بـرخـی نـمـایـنـدگـان یـا سـیـاسـتـمـداران آمـوزش دهـد.

جـهـت نـیـل بـه هـدف، سـنـدیـکـالـیـسـت هـا اسـلـوب ” عـمـل مـسـتـقـیـم” را بـه کـار گـرفـتـنـد، کـه یـک انـدیـشـۀ کـلـیـدی در آنـارشـیـسـم اسـت. عـمـل مـسـتـقـیـم مـی تـوانـد بـه شـکـل اعـتـصـابـات ” خـشـم آمـیـز”، تـحـریـمـات، تـظـاهـرات خـیـابـانـی، اشـغـال کـارخـانـه هـا، نـافـرمـانـی از قـوانـیـن و مـجـریـان شـان و دیـگـر فـعـالـیـت هـای بـرون پـارلـمـانـی بـاشـد، امـا هـسـتـۀ عـمـل مـسـتـقـیـم هـمـیـشـه ایـنـسـت کـه کـارگـران خـود عـمـل کـنـنـد، و اخـتـیـار عـمـل را بـه رهـبـران احـزاب سـیـاسـی یـا سـرکـردگـان اتـحـادیـه هـای صـنـفـی مـحـول نـسـازنـد. سـنـدیـکـالـیـسـت هـا اهـمـیـت را بـه ایـن قـائـل بـودنـد، کـه بـنـای یـک جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی مـبـتـنـی بـر خـوداداری در صـورتـی کـه مـردم پـیـش از فـعـلـیـت یـافـتـن ایـن امـر تـجـارب سـازمـانـی از طـریـق عـمـلـیـات سـازنـده و بـسـیـج گـرانـه نـیـنـدوزنـد، نـامـمـکـن خـواهـد بـود.

سـنـدیـکـالـیـسـم یـک جـنـبـش نـوعـیِ آنـارشـیـسـتـی نـبـود، امـا سـنـدیـکـالـیـسـم فـرانـسـه یـک عـنـصـر قـوی آنـار شـیـسـتـی حـمـل مـی کـرد. بـخـشـی از جـنـبـش صـنـفـی انـقـلابـی ای کـه مـسـتـقـیـمـاً بـا آنـارشـیـسـم مـرتـبـط بـود، ” آنـارکـو – سـنـدیـکـالـیـسـم” نـامـیـده شـد. اکـثـر آنـارشـیـسـت هـای فـرانـسـوی بـا اجـابـت دعـوت آنـارشـیـسـت سـرشـنـاس امـیـل پـوژه (Émile Pouget)( 1931- 1860) در سـال ۱۸۹۷ بـه عـضـویـت اتـحـادیـه هـای صـنـفـی درآمـدنـد. پـوژه، کـه بـه یـکـی از تـهـیـیـج گـران مـشـهـور سـنـدیـکـالـیـسـم تـبـدیـل گـردیـد، بـه مـطـالـبـۀ احـزاب سـیـاسـی( در وهـلـۀ نـخـسـت سـوسـیـال دمـو کـراسـی مـارکـسـیـسـتـی) در مـورد رهـبـری جـنـبـش کـارگـری مـعـتـرض بـود.

سـنـدیـکـالـیـسـم عـمـدهً در مـمـالـک لاتـیـنـی اشـاعـه یـافـت. ولـیـکـن اعـضـاء پـی رو نـظـریـات انـقـلابـی در اتـحـادیـه هـای صـنـفـی سـریـعـاً در اقـلـیـت افـتـادنـد؛ اتـحـادیـۀ صـنـفـی سـنـدیـکـالـیـسـتـی بـزرگ فـرانـسـه ثـی.جـی.تـی(Confédérati

on Générale du Travail(CGT)) طـی یـکـی دو دهـه بـه صـورت دیـوان سـالارانـه و مـتـمـرکـز درآمـد. تـنـهـا در اسـپـا نـیـا تـکـامـل مـتـفـاوت بـود: در آن جـا آنـارکـو – سـنـدیـکـالـیـسـم اهـمـیـت وافـری در جـریـان انـقـلاب اجـتـمـاعـی در سـال هـای ۳۹- ۱۹۳۶ کـسـب کـرد.

تـاریـخـاً آنـارکـو – سـنـدیـکـالـیـسـم یـکـی از چـنـدیـن بـیـان سـازمـانـی مـمـکـن آنـارشـیـسـم بـوده اسـت. آن یـک جـنـبـش تـوده ای بـر اسـاس اصـل آنـارشـیـسـتـی بـوده، اصـلـی کـه در مـصـوبـات ۱۸۶۴ انـتـرنـاسـیـونـال اوّل بـا ایـن واژه هـا تـبـیـیـن گـردیـده اسـت: ”  آزادی کـارگـران بـایـد کـار خـود آنـان بـاشـد.

 

روشـنـگـری هـا و پـانـوشـت هـا

۱-  dogmatisme: از واژۀ دُگـم بــه مـعـنـای  حـکـم جـامـد، آیــۀ آسـمـانـی، فــرمـان لایـتـغـیـر مـشـتـق اسـت، و بـه آن شـیـوۀ انــدیـشـگـی اطـلاق مـی گــردد کـه پـایـۀ آن مـفـاهـیـم تـغـیـیـرنـاپـذیـر، فـرمـول هــا و دسـتـورات مـتـحـجـر، بــدون تـوجـه بــه دسـتـآوردهـای تـازۀ عـلـم و عـمـل، بـدون تـوجـه بــه شـرائـط مـشـخـص زمـان و مـکـان اسـت. از نـظــر فـلـسـفـی دُگـمـاتـیـسـم اصــل مـشـخـص بــودن حـقـیـقـت، یـعـنـی وابـسـتـگـی حـقـیـقـت را بــه شـرائـط زمـانـی و مـکـانـی نـفـی مـی کـنـد. در فــلـسـفـه دُگـمـاتـیـسـم وابـسـتــه بـه اسـالـیـب ضـددیـالـکـتـیـکـی اسـت کـه تـکـامـل و تـحـرک جـهـان و رشـد اشـیـاء و پـدیـده هــا را نـفـی مـی کـنـد. یـکـی از عـلــل دُگـمـاتـیـسـم عــدم درک ایــن نـکـتـه اسـت، کـه قـوانـیـن دیـالـکـتـیـکِ رشـد، در شـرائـط مـخـتـلـف تـاریـخـی، در اشـیـاء و پـروسـه هـای مـخـتـلـف، بـه صـور مـخـتـلـف ظـاهـر شـده، عـمـل مـی کـنـد.

از نـظـر تـاریـخـی پـیـدایـش دُگـمـاتــیـسـم وابـسـتـه بـه پـیـدایـش ادیـان و بــاور بـه آن اسـت، کـه حـقـایـق جـاودان و فـرامـیـن انـتـقـادنـاپـذیـر و اجـبـاری بـرای هـمـه کـس وجـود دارد. ایـن طـرز تـفـکـر تـعـبـدی سـپـس بـه فـلـسـفـه و عـلـم و سـیـاسـت سـرایـت کـرده اسـت.

از  نـظـر سـیـاسـی دُگـمـاتـیـسـم مـنـجـر بــه عـمـل فـرقـه گـرایـانـه، سـنـگـوارگـی، ذهـنـیـگـری و نـادیـده گـرفـتـن حـقـایـق مـوجـود و شـرائـط تـغـیـیـریـافـتـه، جـدائـی کـامـل نـظـریـه و عـمـل مـی گـردد.

۲- در ایــن رابـطـه آنــارشـیـسـت بـرجـسـتـه آلـکـسـانـدر بــرکـمـن(Alexander Berkman)( 1936- 1870) در کـتـابـش الـفـبـای آنـارشـیـسـم(۱۹۲۹) مـی نـویـسـد: ” هــر کـس بـه تـو بــه گـویـد، آنـارشـیـسـت هـا بــه سـازمـان دهـی مـعـتـقـد نـیـسـتـنـد، چـرنـد مـی گـویـد. سـازمـان دهـی هـمـه چـیـز و هـمـه چـیـز سـازمـان دهـی اسـت. سـراسـر زنــدگـی سـازمـان دهـی آگـاهـانـه یـا نــاآگـاهـانـه اسـت. (…) ولــی اشـکـال مـخـتـلـف سـازمـان دهـی وجـود دارد.

۳- بـاکـونـیـن اِعـمـال قـدرت را خـطـرنـاک تـریـن عـامـل تـبـاهـی اخـلاقـی انـسـان مـی دانـسـت.

۴- ژاکـوبـیـنـی: در جــریـان انـقـلاب فــرانـسـه( ۹۹- ۱۷۸۹) عـنـوان اعـضـاء یـک بــاشـگـاه بــورژوایـی – انـقـلابـی در یــک صـومـعـۀ ژاکـوبـیـنـی قـدیـم. رهـبـران ژاکـوبـیـنـی قـصـد تـغـیـیـر و ادارۀ جـامـعـه بـا شـیـوه هـای مـقـامـاتـی( اشـکـال سـازمـانـی مـرکـزگــرایــانـه در یـک دولـت نـیــرومـنـد) را داشـتـنـد. واژۀ ژاکـوبـیـنـیـسـم بـه ایـن مـعـنـای خـاص بـه کـار بـرده شـده اسـت.

۵- اِلـیـتـی( مـشـتـق از واژۀ elite): مـبـتـنـی بـر انـدیـشـۀ رهـبـری شـدن تـوده هـا بـه وسـیـلـۀ یـک گـروه بـرگـزیـده.

۶- تـکـنـوکـراتـیـک: دربــارۀ نـوع اداره ای بــه کـار مـی رود کــه قـدرتـمـنـدان قـدرت شـان را بـر ” کـارشـنـاسـان فـنـی” مـتـکـی مـی سـازنـد، کـه وانـمـود مـی کـنـنــد تـصـمـیـمـات شـان را بــر یـک اسـاس کـارشـنـاسـانــه، بـی طـرفــانــه، بــا عـطـف تــوجـه دهـی بــه بـیـنـش عـلـمـی شـان اتـخـاذ مـی نـمـایـنـد. سـان سـیـمـون، بــا وجـودی کـه نــزد او چـنـیـن شـیــوۀ تـفـکــری یــافــت مـی شــود، آنــارشـیــسـم را پــیـش بـیــنـی نـمــود، از ایــن لـحـاظ کـه او نـخـسـتـیـن سـوسـیـالـیـسـتـی بـود کـه خـود را سـخـنـگـوی مـرگ کـامـل دولـت سـیـاسـی سـاخـت.

۷- ” چـپ نــو”: جـریـانـی شـامـل گـرایـشـات گـونـاگـون در جـنـاح چـپ، کـه از بــدو دهـۀ ۶۰ سـدۀ بـیـسـتـم در غـرب پـدیـدار شـدنـد. ایـن گـرایـشـات بــه انـتـقـاد ازسـرمـایــه داری انـحـصـاری دولـتـی در اروپــای شـرقـی پــرداخـتـه، مـارکـس را بــا نـظـریـه پـردازان آنـارشـیـسـتـی و فـرویـدیـانـی پـیـوسـتـه سـاخـتـنـد. بـرون پـارلـمـانـتـاریـسـم، آزمـایـش اشـکـال مـسـکـن و هـمـزیـسـتـی نـو، تـوسـعـۀ مـبـارزۀ سـیـاسـی بـه زمـیـنـۀ تـغـیـیـرات در زنـدگـی روزانـه مـشـخـصـات( یـا مـشـخـصـات اصـلـی) ” چـپ نـو” بـودنـد.

۸- بــرای ایـن انـقـلاب و نـقـش آنــارشـیـسـت هـا در آن مـی تــوانـیـد رجـوع کـنـیـد بــه بــررسـی ” آنـارشـیــسـت هــا در انـقــلاب اسـپــانـیـا( ۱۹۳۹-

۱۹۳۶)” از تـوفـان آراز در سـایــت عـصـر آنـارشـیـسـم، خـرداد ۱۳۹۸/ ژوئـن ۲۰۱۹٫

۹- کـتـاب جـنـگ داخـلـی در فـرانـسـه( کـمـون پـاریـس) بــه وسـیـلــۀ مـارکـس، بــه خـواسـتـۀ  انـتـرنـاسـیـونـال اوّل، بــه صـورت تـفـسـیـری از قـیـام کـمـونـاردهــا در پــاریـس تـألــیـف شــد.

۱۰- دارویـنـیـسـم اجـتـمـاعـی: سـمـت عـلـمـی طـبـیـعـی در خـاتـمـۀ ســدۀ نـوزدهـم، مـبـتـنـی بـر نـظـریـات مـحـقـق طـبـیـعـیـات چـارلـز دارویـن(Char

les Darwin   )( ۸۲- ۱۸۰۹) راجـع بــه تـکـامـل انـواع. پـی روان دارویـنـیـسـم اجـتـمـاعـی مـدعـی بـودنـد، کـه تـکـامـل اجـتـمـاعـات مـشـروط بـر ایـن اسـت، کـه تـنـهـا مـسـتـعـدتـریـن انـواع قـادر بـه بـقـاء مـی بـاشـنـد. ایـن نـظـریـه بـرای مـحـقـانـه کـردن یـک نـوع جـامـعـه کـه در آن طـبـقـه ای قـلـیـل( مـرکـب از مـسـتـعـدتـریـن هـا ) مـجـاز بـه اسـتـثـمـار آزادانـۀ طـبـقـۀ سـرکـوب شـدۀ بـزرگ تـری بـاشـد، بـه کـار گـرفـتـه شـده بـود.

۱۱- Vernon Richards: Errico Malatesta. His Life & Ideas, p.266 (London, 1965)

۱۲- Leo Tolstoy: Writings on Civil Disobedience and Non – Violence, p.400 (Londo, 1968)

۱۳- The State: Its Historic Role, p.56 (London, 1969)

۱۴- Marx, Engels, Lenin: Anarchism and Anarcho – Syndicalism, p.172 (Moscow, Progress, 1972)

۱۵- Gustav Landauer: Aufruf zum Sozialismus, s.155 (Berlin, 1920)

۱۶- Nationalism och kultur, bd.2, 1.udg., s.344 (Stockholm, 1949)

۱۷- Paroles d’un Révolté, p.140 (Paris, 1978)

۱۸- ” My Further Disillusioment in Russia”, Red Emma Speaks. Selected Writings and Speeches(red.), p.337 (New York, 1972)

۱۹- blanquisme: یـک جـریــان سـیـاسـی در نـهـضـت سـوسـیــالـیـسـتـی، پـدیـد آمـده در سـدۀ نــوزدهـم و وابـسـتــه بــه نـام و فـعـالـیـت انـقـلابـی بـلانـکـی.

بـه عـقـیـدۀ بـلانـکـی اسـتـثـمـار سـرمـایـه داری را مـمـکـن بـود بــا تــوطـئـه و اقــدام گـروهـی کـوچـک از انـقـلابـیـون مـصـمـم و مـتـعـهـد، بـدون پـشـتـیـبـانـی تـوده هـا نـابـود سـاخـت، و بـا قـرار دادن آن گـروه در رأس حـکـومـت بـه سـوسـیـالـیـسـم نـائـل گـشـت.

در فــرهـنـگ سـیـاسـی بـلانـکـیـسـم بــه صـورت گـفـتـمـانـی در خـصـوص راهـکــار تــوطـئـه گـرانـه و اقـدام گـروهـی بـا انـدیـشـه هـای تـنـد روانــه، چـگـونـگـی عـمـل و نـظـریــۀ سـازگـار بــا آن، بـی اعـتـمـادی بـه تـوده هـا و عـدم لـزوم پـیـکـار مـتـشـکـل و اصـولـی آن هـا اسـتـعـمـال شـده اسـت.

مـارکـس و انـگـلـس بــا وجـود قـائـل شـدن ارزش بــه شـخـصـیـت انـقـلابـی بــلانـکـی، مـشـی او را بـرای ایـجـاد دگـرگـونـی انـقـلابـی در جـامـعـه رد، و از آن انـتـقـاد مـی نـمـوده انـد.

۲۰- Anarchism. A history of libertarian ideas and movements, p.492 (London, 1975)

 

توفان آراز

 

———————————————————————————————–

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان

Anarchist Union of Afghanistan and Iran, May 24, 2018

P.S:The possibility of joining new people and groups of anarchists will be permanent

The Union has many social media and other communication channels. You will find them at the bottom of this page

۱- آدرس عصر آنارشیسم در اینستاگرام

https://instagram.com/asranarshism/

—————————————-

۲- آدرس عصر آنارشیسم در تلگرام

https://telegram.me/asranarshism

—————————-
۳- عصر آنارشیسم در توئیتر
———————————–
۴ – فیسبوک عصر آنارشیسم
—————————————
۵ – فیسبوک بلوک سیاه ایران

————————————————–

۶ – فیسبوک آنارشیستهای همراه روژاوا و باکورAnarchists in solidaritywiththeRojava

https://www.facebook.com/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%88%DA%98%D8%A7%D9%88%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1-Anarchists-in-solidarity-with-the-Rojava-434646579975914

———————————————————-

۷ – فیسبوک دفاع از زندانیان و اعدامیان غیر سیاسی

https://www.facebook.com/sedaye.bisedayan

————————————————————

۸ – فیسبوک کارگران آنارشیست ایران

https://www.facebook.com/irananarchistlabors

——————————————————

۹- فیسبوک کتابخانه آنارشیستی

https://www.facebook.com/anarchistlibraryfa

————————————————–

۰ ۱– فیسبوک آنارشیستهای همراه بلوچستان

https://www.facebook.com/anarchistinsupportbaluchistan

—————————————————–

۱۱ – فیسبوک  هنرمندان آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchistartistss

————————————————-

۱۲ – فیسبوک دانشجویا ن آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchiststudents

——————————————-

۱۳ – فیسبوک شاهین شهر پلیتیک

https://www.facebook.com/shahre.shahin

———————————————–

۱۴ – فیسبوک آنتی فاشیست

https://www.facebook.com/ShahinShahrPolitik

————————————————

۱۵ – آدرس آنارشیستهای مریوان در کانال تلگرام

https://t.me/anarchyinmarivan

———————————

۱۶-آدرس تماس با ماcontact us

info@asranarshism.com

———————————

۱۷ – سایت عصر آنارشیسم

——————————————–

۱۸ – آدرس کانال آنارشیستهای کردستان در تلگرام


بڵاوکردنەوەی بیرو هزری ئانارکیستی

——————————-

۱۹- فیسبوک میتینگ دهه هفتاد و هشتادی ها

https://www.facebook.com/%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D9%87%D9%87-%D9%87%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D9%87%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7-505093803031731/

——————————————

۲۰ – گوگل پلاس عصر آنارشیسم

https://plus.google.com/u/0/114261734790222308813

——————————————-

۲۱ –  ساوندکلاود رادیو آنارشی

——————————————

۲۲- آدرس ” دختران آنارشیست افغانستان ” در اینستاگرام

https://www.instagram.com/dokhtarananarshist_afghanestan

———————————————————–

۲۳- آدرس “دختران آنارشیست افغان ” در فیسبوک

https://www.facebook.com/Afghan-Anarchist-Girls-116992605591873

————————————————————–

۲۴- آدرس آنارشیستهای رشت در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshist.rasht

———————————————————

۲۵ –  آدرس پیج آنارشیستهای شهر بوکان (  ئانارکیسته کانی بوکان ) در اینستاگرام

https://www.instagram.com/bokan_anarchy

———————————————————–

۲۶- آدرس آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر در تلگرام

https://t.me/Anarshistsh2

————————————————

۲۷ – آدرس آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshistshahinshahr

—————————————————

۲۸- آدرس آنارشیستهای شیراز در تلگرام

https://t.me/ShirazAnarchist

—————————————————

۲۹ – آدرس آنارشیستهای شیراز در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarchy_shz_ism

——————————————————

۳۰ – آدرس آنارشیستهای گیلان در اینستاگرام

https://www.instagram.com/guilan_anarchism

——————————————————-

۳۱ – آدرس کانال جامعه دگرباشان فارسی زبان در تلگرام

https://t.me/IRLGBT_COM

————————————————-

۳۲ – آدرس کانال ” جوانان آنارشیست ” در تلگرام

https://t.me/young_anarchists

————————————————

۳۳- آدرس آنارشیستهای مشهد در کانال تلگرام

https://t.me/anarchismera

————————————————-

۳۴ -آدرس کانال آنارشیستهای تهران در تلگرام

t.me/tehran_anarchists

——————————————–

۳۵ – آدرس بلوک سیاه Iranian Black Bloc

twitter.com/anarshist

————————————

آنارشیستهای جنوب یکی از اعضای تشکیل دهنده ” اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان” می باشند که در ایران حضور دارند.

———————————————————

۳۷ – آدرس پیج” آنارشیستهای خراسان “در اینستاگرام

https://www.instagram.com/khurasan_anarch

آنارشیستهای خراسان یکی از اعضای تشکیل دهنده ” اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان” می باشند که در ایران حضور دارند.

——————————————————————————

۳۸ – آدرس بالاچه عصر آنارشیسم در بالاترین

https://www.balatarin.com/b/anarchismera

———————————————————————-

۳۹ – آدرس پیج جوانان آنارشیست در اینستاگرام

https://www.instagram.com/javanane_anarshist

————————————————————————

۴۰ – آدرس اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان در فیسبوک

https://www.facebook.com/TAUAI/?modal=admin_todo_tour

————————————————————————————–

۴۱ – آدرس اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان در اینستاگرام

https://www.instagram.com/union9387

—————————————————————————————

۴۲ – آدرس پیچ آنارشیستهای اهواز در فیسبوک

https://www.facebook.com/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2-2021321021440113

—————————————————————————–

۴۳ – آدرس پیچ آنارشیسم سبز در فیسبوک

https://www.facebook.com/Green-Anarchism-%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%B2-229749814516765

 

 

 

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با فدراسیون عصر آنارشیسم

Federation of Anarchism Era Social Media Pages



۱- آدرس تماس با ما 
asranarshism@protonmail.com
info@asranarshism.com
۲- عصر آنارشیسم در اینستاگرام
۳- عصر آنارشیسم در تلگرام
۴- عصر آنارشیسم در توئیتر
۵ – فیسبوک عصر آنارشیسم
۶ – فیسبوک بلوک سیاه ایران
۷ – فیسبوک آنارشیستهای همراه روژاوا و باکورAnarchists in solidarity with the Rojava
۸ – فیسبوک دفاع از زندانیان و اعدامیان غیر سیاسی
۹ – فیسبوک کارگران آنارشیست ایران
۱۰- فیسبوک کتابخانه آنارشیستی
۱۱ – فیسبوک آنارشیستهای همراه بلوچستان
۱۲ – فیسبوک هنرمندان آنارشیست
۱۳ – فیسبوک دانشجویان آنارشیست
۱۴ – فیسبوک شاهین شهر پلیتیک
۱۵ – فیسبوک آنتی فاشیست
۱۶- تلگرام آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر
۱۷ – اینستاگرام آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر
۱۸- تلگرام آنارشیستهای شیراز
۱۹ – تلگرام ” جوانان آنارشیست ”
۲۰ - تلگرام آنارشیستهای تهران
۲۱ – اینستاگرام جوانان آنارشیست
۲۲ – گروه تلگرام اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۳ –  توییتر اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران - The Anarchists Union of Afghanistan and Iran
۲۴ – فیسبوک اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۵ – اینستاگرام اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۶ – کانال تلگرام خودسازماندهی مطالب گروه اتحاديه آنارشیست‌های افغانستان و ايران
۲۷ – گروه تلگرام خودساماندهی مطالب گروه اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۸– اینستاگرام آنارشیستهای بوکان - ئانارکیستە کانی بۆکان
۲۹- کانال تلگرام کتابخانه شورشی
۳۰- کانال تلگرام ریتم آنارشی
۳۱- تلگرام آنارشیستهای اراک
۳۲- تلگرام قیام مردمی
۳۳- ماستودون عصرآنارشیسم
۳۴- فیسبوک آنارشیست‌های مزار شریف
۳۵- فیسبوک آنارشیست‌های کابل