مین، سهم ایران در جهان بدون مین

عیسی بازیار: در روزهای ۲۵ و ۲۶ ژوئن ۲۰۱۵ (۴ و ۵ تیرماه ۱۳۹۴) کشورهای عضو کنوانسیون ممنوعیت به کارگیری مین‌های زمینی در ژنو نشستی را جهت تبادل نظر و روند پیشرفت کار این کمپین بین‌المللی برگزار نمودند که در این اجلاس جای ایران دومین کشور آلوده به مین دنیا بعد از مصر خالی بود.

ایران با وسعت آلودگی نزدیک به ۴ ملیون هکتار و وجود بیش از ۱۶ میلیون مین بازمانده از جنگ عراق در ۵ استان مین‌زده، لقب دومین کشور آلوده به مین را در جهان دارد؛ با توجه به این وسعت آلودگی هیچ یک از معاهدات بین‌المللی منع به کارگیری مین را هم امضا نکرده است.

کمپین مبارزه بین‌المللی برای ممنوعیت مین‌های زمینی چیست و چه می‌‎کند؟

کمپین بین‌المللی مبارزه‌ برای ممنوعیت مین‌های زمینی (The International Campaign to Ban Landmines – ICBL) در سال ۱۹۹۲، جهت توقف تولید، فروش و ذخیره‌سازی مین‌های زمینی ضد نفر و از میان بردن بی‌خطر مین‌های زمینی جنگ‌های روی داده تاسیس شد. سازمان مبارزه بین‌المللی برای ممنوعیت مین‌های زمینی، حمایت سازمان‌های غیردولتی را به دست آورده و بر دولت‌ها فشار آورد تا از این امر حمایت کنند.

یکی از اولین تلاش‌های آنان، سازمان دادن به مجموعه‌ای از ملاقات‌ها با سازمان‌های غیردولتی اروپایی جهت افزایش آگاهی و هماهنگ کردن مبارزه علیه استفاده از مین‌های زمینی بود. پیش از پایان سال ۱۹۹۲، پارلمان اروپا قطعنامه‌ای در جهت تعلیق پنج ساله تجارت مین‌های زمینی ضد نفر به تصویب رساند. به واسطه کار سازمان مبارزه بین‌المللی برای ممنوعیت مین‌های زمینی جهت کسب حمایت از سازمان‌های غیردولتی و دولت‌ها، پیمان منع مین در سال ۱۹۹۷، توسط ۱۲۲ کشور امضا شد؛ یعنی درست شش سال پس از آغاز این مبارزه.

تعداد کشورهای امضا کننده این معاهده اکنون به ۱۵۶ کشور رسیده است. این بدین معناست که ۳۹ کشور به پیمان نپیوسته‌اند. از جمله کشورهای مهم تولیدکننده‌ مین مثل ایالات متحده، چین، روسیه، هند، پاکستان و ایران.

«جودی ویلیامز» یک معلم زبان انگلیسی در موسسه‌ای در واشنگتن بود که به طور اتفاقی با اعلامیه‌ای در مورد نقض حقوق بشر در السالوادر، با مبحث حقوق بشر آشنا شد و علاقه او به کارهای بشردوستانه، او را به انجام فعالیت در مورد مین‌های باقی‌مانده از جنگ ویتنام برانگیخت و سرانجام با پشتکار فراوان توانست این مشارکت بین‌المللی را سامان دهد. او در سال ۱۹۹۷ جایزه صلح نوبل را برای حمایت از ممنوعیت مین‌های زمینی به دست آورد. سیر پیشرفت این کمپین نشان‌دهنده وجود مثبت یک حرکت مدنی برای ثبیت دموکراسی و موفقیت نهادهای غیر دولتی در فضا و بستری مناسب است.

مساله مین در ایران

کشور ایران دومین کشور آلوده به مین جهان است و بعد از اتمام جنگ ۸ ساله ایران و عراق، معضل مین و مهمات عمل نکرده در ۵ استان آلوده به مین، نمود پیدا کرد و از همان سال‌های پایانی جنگ تلاشی برای پاکسازی این مناطق آلوده صورت پذیرفت که بر مبنای پاکسازی میلیتاری و نظامی بود؛ بدین‌گونه که سازمان‌های مهندسی ارتش و سپاه، به دور از اطلاعات روز دنیا در مورد پاکسازی این روند را ادامه دادند که نه تنها باعث پاکسازی کامل نشد، بلکه برای گروه‌های پاکسازی‌کننده مشکلاتی را به وجود آورد.

پاکسازی گزینشی مناطق براساس اولویت‌های اقتصادی و استراتژیکی باعث گردید که بعد از اتمام پاکسازی هم قربانیان زیادی در محل‌هایی که اعلام پاکسازی شده، جان و یا قسمتی از بدن خود را بر اثر انفجار مین‌های باقی‌مانده از عملیات ناقص پاکسازی از دست بدهند.

در سال ۱۳۸۰ مرکز مین‌زدایی وزارت دفاع، به طور مستقل برای پاکسازی مناطق آلوده به مین در ایران شروع به کار کرد که به دلیل استفاده از مسوولینی که هیچ اطلاعی از دانش روز پاکسازی نداشتند، باز هم همان شیوه میلیتاری در پاکسازی استفاده گردید که متاسفانه تاکنون هیچ روند اصولی و مثبتی از این مرکز به رغم صرف میلیاردها دلار دیده نشده است. به طور مثال «احمد حافظ طرفی» جوان اهل شهر بستان در استان خوزستان، در مسیر بازارچه بین‌المللی چزابه در تاریخ ۱۴ تیرماه ۱۳۹۳، تنها به دلیل منحرف شدن از جاده اصلی با خودرو با مین ضد تانک موجود در این محل برخورد کرد و به طور فجیعی کشته شد. این منطقه پاک اعلام شده بود و جاده ترانزیت کالا به کشور عراق است. یا در تاریخ ۱۰ فرودین‌ماه ۱۳۹۴، در کمربندی شهر قصر شیرین که کم‌تر از یک کیلومتر با شهر فاصله دارد، «آرزو طهمورثی نسب» دختر نوجوان ۱۷ ساله در حال تعلیف دام با مین برخورد نمود و جانش را از دست داد. این منطقه در استان کرمانشاه است و در ۱۹ بهمن‌ماه ۱۳۹۱، این استان پاک اعلام شد و بعد از این جشن حدود ۱۸۵ کشته و زخمی قربانی انفجار مین در این استان شدند.

با وجود اسناد بسیار زیادی از این دست حوادث در هر ۵ استان آلوده به مین کشور لزوم بازنگری سریع و پاکسازی اصولی میادین مین که در بیست و هشتمین نشست شورای حقوق بشر نیز در ژنو کشور بوسنی با مشورت متخصصان ایرانی و نگران از وضعیت موجود پیشنهادی را به هیات جمهوری اسلامی داده که مورد پذیرش این هیات قرار گرفت و جمهوری اسلامی متعهد شد که در رابطه با پاکسازی اصولی میادین مین قدم‌های موثری بردارد که تاکنون و گذشت بیش از سه ماه از تاریخ پذیرش این تعهد هیچ اقدام مثبتی مانیتور و دیده نشده است.

اقدامات سازمان ممنوعیت مین در قبال وضعیت ایران

«فیروز علیزاده» مدیر کمپین بین‌المللی ممنوعیت مین در تاریخ ۱۰ مردادماه ۱۳۹۳ (۲۴ جولای ۲۰۱۴) با ارسال نامه‌ای به مسوولان جمهوری اسلامی خواستار پیوستن ایران به این کنوانسیون شد. لحن متن این نامه با خوشبینی محتاطانه‌ای همراه بود. و تنها از آنها خواسته شده بود که به این معاهده پیوسته و آنها را در جریان پیشرفت‌های خود قرار دهند. در بخشی از این نامه آمده که؛ از اقدامات انجام شده توسط جمهوری اسلامی ایران در خصوص پاکسازی، آموزش خطرات مین، و کمک به مصدومان مطلع هستیم. اینها اقدامات خوبی‌ جهت برخورد با مساله مین است.

حال با توجه به این موارد، نگارنده این گزارش (عیسی بازیار که از فعالین پاکسازی و از مجروحین این عرصه است)، هیچ تلاشی را از سوی مرکز مین‌زدایی برای آگاهی‌رسانی از خطرات مین برای هر ۵ استان آلوده ندیده و این که آقای «فیروز علیزاده» چه اسنادی از فعالیت‌های آگاهی‌رسانی از خطرات مین در ایران دارند بی‌خبر است.

نگارنده بارها سعی بر ارتباط با این سازمان (کمپین بین‌المللی ممنوعیت مین‌های زمینی) داشته که تاکنون از جانب ایشان هیچ استقبالی دیده نشده است.

بیش از ۱۱۰۰۰ هزار قربانی مین در ایران، این کشور را به یکی از کانون‌های اصلی خطر مین در جهان بدل کرده است و با وجود حاکمیت جمهوری اسلامی که برای جان شهروندانش ارزشی قایل نیست، لزوم برخورد جدی از سوی سازمان‌ها و کشورهای عضو این معاهده و معاهدات دیگر بسیار لازم است.

کاشت میادین مین جدید

میادین مین جدید در حیطه جغرافیایی ایران یکی دیگر از معضلات این حوزه است. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بهمن‌ماه ۱۳۸۵، در واکنش به انتقادات فعالین حوزه ممنوعیت مین‌های زمینی از جمله خانم «شیرین عبادی» برنده جایزه صلح نوبل، طی نامه‌ای وجود مین‌های در مرزهای ایران را ضروری اعلام و تاکید کرد که؛ “مرزهای ‌ایران گسترده هستند و گذرگاهی برای عبور قاچاقچیان و تروریست‌ها می‌باشند؛ بنابراین نهادهای دفاعی ایران استفاده از مین‌های زمینی را به عنوان یک ساز و کار دفاعی پذیرفته‌اند.”

پیش از آن در بهمن‌ماه ۱۳۸۳، رییس وقت مبارزه با کالای قاچاق ایران نیز در همین رابطه گفته بود که “کاشت مین به عنوان یک راهبرد دفاعی در دستور کار مرزبانی و دیگر نهادهای امنیتی که وظیفه حفاظت از مرزها را دارند قرار خواهد گرفت.”

اما با وجود همه مستندات و علی‌رغم اظهارات پیشین مقامات، سه‌شنبه ۲۹ مردادماه ۱۳۹۳، «سردار سرتیپ قاسم رضایی» فرمانده مرزبانی کل‌ کشور در مشهد مدعی شد که “مرزهای کشور مین‌گذاری نشده است.” کشته شدن «امیر طالبی گل» کویرنورد و فعال محیط زیست در کویر بیرجند در دی‌ماه ۱۳۹۲ و «حمید هاشمی» گردشگر نوروزی در کویر شهداد کرمان در فروردین‌ماه ۱۳۹۳، بر اثر انفجار مین و همچنین چند نفر از نیروهای مرزبانی در کویر نیبندان طبس که هیچ‌گاه به طور رسمی اعلام نشد، همگی گواه بر این مدعا هستند که جمهوری اسلامی نه تنها به کنوانسیون منع به کارگیری مین‌های زمینی نخواهد پیوست؛ بلکه به ساخت و کپی از روی مین‌ها و کاشت آنها ادامه خواهد داد و نگارنده بر این باور است که این رفتار محتاطانه و خوشبینانه مسوولان سازمان ممنوعیت مین‌های زمینی در قبال رفتار جمهوری اسلامی در مورد مساله مین هیچ توجیهی ندارد و (به عنوان یک مصدوم مین و کسی که سال‌های زیادی از جوانی و عمر خود را در جهت از بین بردن مین‌های موجود در ایران صرف کرده) خواهان تغییر نوع نگرش سازمان‌ها و افراد فعال در این حوزه در قبال ایران و جمهوری اسلامی است.

با آرزوی جهانی عاری از مین برای همه ساکنین آن

منبع: کانون مدافعان حقوق بشر کردستان