چشم‌انداز آنارشیستی به انقلاب

تاریخ بشریت با انقلاب و دگرگونی‌ها گره خورده است. حکومت‌ها و حاکمان همواره درپی حفظ وضعیت موجود و استثمار مردم عمل کرده و تلاش نموده‌اند تا مانع انقلاب‌ها شود یا به نحوی نتیجه را به نفع حاکمیت مصادره کند. این کار خون‌ریزی‌های فراوان را به دنبال داشته و قربانیان آن مردم بوده‎اند. اما از آن‌جای که ماهیت انقلاب دگرگونی است، موجب فروپاشی دستگاه قدرت گریده‌اند. باتوجه به این‌که اکثر این انقلاب‌ها طغیان و شورش مردم علیه حاکمان بوده و در براندازی آن موفق عمل کرده‌اند؛ مگر برایند انقلاب معکوس خواست‌های مردم بوده‌است. یعنی با ایجاد دستگاه دیگری به نام حکومت، منتهی به دیکتاتوری نوینی گردیده است. مثال برجسته‌ای آن پیروزی انقلاب‌های کمونیستی در قرن بیستم بود، که نه تنها موجب آزادی بشریت نگردید، بلکه مردم را بیشتر به برده‌گی کشاند.

مشخص است که مردم عامل پیروزی انقلاب‌ها بوده‌اند، اما چرا به آزادی آن‌ها نه‌انجامیده‌است؟ پاسخ واضیح است. دزدی و مصادره‌ای برایند انقلاب توسط حاکمیت جدید.

تجربه‌های تلخ تاریخی ثابت کرده که انقلاب‌ها منتهی به آزادی مردم نگردیده است. یعنی اگر انقلاب را موجب آزادی مردم بدانیم، پس انقلاب‌هایی اتفاق شده در تاریخ بشریت، انقلاب نه، بلکه «تغییر رژیم» بوده‌اند. «انقلاب در معنای واقعی‌اش نمی‌تواند با ضرب و زور سپاهیان و جنگ‌افزارها به دست آید. انقلاب باید در ذهن و کردار آدمیان پا بگیرد؛ حتی پیش از آن‌که نهادها دستخوش تغییرات بنیادی شوند. انقلاب نه یک عمل که یک فرایند است.» (رید, 1385, ص. 21)

انقلاب واقعی، انقلاب آنارشیستی و شاعرانه است، که هربرت رید با این نگاه به آن پرداخته است: «…اگر انقلاب با زور به انجام برسد، در وضعیت بعدی نیز زور فرمان‌فرمایی خواهد کرد. ما باید از لحن و فن بیان قیام و انقلابی که چیزی را در قلب‌های ما و تلقی‌های ما تغییر نمی‌دهد، دست برداریم. آرمان‌های ما باید مثل همیشه جسورانه، ولی استراتیژی ما باید واقع‌بینانه باشد. اما واقع‌گرایی انقلابی، برای آنارشیست‌هایی که در عصر بمب‌های هسته‌ای زنده‌گی می‌کنند، به معنای صلح دوستی است: بمب اکنون یک نماد است، ولی نه نماد آنارشیسم، بلکه نماد قدرت توتالیتری. برای بیرون کشیدن آن از دستانی که محکم بر آن چنگ انداخته‌اند، فقط باید با بوسه‌ای متوسل شویم، که به قول داستایوسکی، زندانی‌ها بر دست مفتش اعظم می‌زدند.» (رید, 1385, ص. 54)

“هربرت رید” چنان واقع‌بینانه و فروتنانه به مصاف انقلابِ خاموش اما واقعی می‌رود، که فکر نمی‌کنی او یک انقلابی باشد. اما “رید” از بشریت می‌خواهد که اول قلب‌ها و باورهای خود را پر از دانش و فهم انقلاب کنند، که با عملی شدن انقلاب، کسی نتواند برایند آن‌را بدزدد. به همین لحاظ است که او آنارشیسم را “سیاست شاعرانه” یعنی سیاست عاری از خشونت و ستم می‌انگارد. انصافاً با این ادعا حتی او را می‌توان یک آنارشیست_اومانیست نامید. هرچند که اگر به خطا نرفته باشم، اومانیسم را می‌توان یکی از عناصر آنارشیسم پنداشت. (البته اومانیسم با نگاه آنارشیستی، نه لیبرال)

داستایوسکی نیز به دنبال انقلاب تربیتی و روحی است. «برای این‌که بتوانیم عالمی را از نو بسازیم، باید نخست مواد اولیه‌ای آن، یعنی مردمی که روحاً به راه دیگری می‌روند، تربیت کنیم و بهتر است که در ارواح آنان میل به کمال مطلوب زیبایی را بشناسیم و وقتی همه مردم این شجره را در خود بارور داشتند، همه با هم برادر خواهند شد و طبیعی است که برای یک‌دیگر و با هم‌دیگر زنده‌گی خواهند کرد.» (داستایوسکی, 1386, ص. 8)

خودکامه‌گی و تقابل دولت‌ها، رزمایش‌های نظامی به معنای جنگ دولت‌ها با دولت‌ها نه، بلکه جنگ با مردم و افزایش رنج و فقر جامعه‌ای بشری است. به نظر می‌رسد مردم آهسته آهسته به این بازی خطرناک دولت‌ها پی برده اند و نفرت شان علیه حاکمان دروغ‌گویی افزایش یافته است. یعنی اگر جامعه بشری با لجاجت دیکتاتورهای عقده‌ای مورد اصابت سلاح‌های هستوی قرار نگیرد و حیات ادامه یابد، بی‌تردید می‌توان گفت که انقلاب جهانی قرن بیست‌ویکم، انقلاب آنارشیستی خواهد بود: «و سرانجام انقلاب را فردی در میانه نجات خواهد داد که نه تنها میانه‌رو نیست، بلکه چپ و راست را متساویانه نابود خواهد کرد…» (رید, 1385, ص. 81) این فرد میانه همان انقلاب آنارشیستی است.

ب حزین

———

سرچشمه‌‌ها

آرنت, ه. (1381). انقلاب. (ع. ا. فولادوند, Trans.) تهران.
داستایوسکی. (1386). یادداشت های زیرزمینی. (ر. الهی, Trans.) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رید, ه. (1385). آنارشیسم، سیاست شاعرانه. (ح. چاوشیان, Trans.) تهران: نشر اختران.