قسمت اول : مصاحبه عصر آنارشیسم با سیروس شاملو

سیروس شاملو : «هنرمند» در این چرخه‌ عنوانی فاجعه‌بار است و به شدت مشوّش. چون کوسن‌دوزیِ عروس و هنرهای رزمی هم در این مقوله می‌گنجد! هم‌چنین هنر شُوَرداری و زن‌داری و بچه‌داری و مماشات با اتوریته و تحکم! این‌‌ها هم‌چونآب به شیر بیختن جزو هنرمندی‌های معاصر است.فعالیت‌هایم (برآیند عمر من) به دو دسته‌ی عمده تقسیم شده: آثار ِ داخل کارتن و بیرون از کارتن! تا زمانی که در دولت بر مسند کار باشد، بیرون کشیدن آثار داخل کارتن کاری احمقانه است. برای مثال در یکی از نمایش‌نامه‌های من، سه نفر لمپن هستند که در سه رژیم مختلف با نام‌های مستعار فعالیت دارند. رژیم سبز، رژیم آبی و رژیم سرخ! این اثر همواره توی کارتن ته انبارِ نموری در ایتالیا خواهد ماند! مگر این که آفتاب در شرق غروب کند. اما از کارتن بیرون جهیده‌ها: سه کتاب به زبان فارسی در خارج از کشور است از آن جمله «حدسی بر حدیث بی‌قراری» که توسط باند ناشران ایرانی که اغلب سرخ تشریف دارند بایکوت شد! ده، بیست اثر ادبی چاپ کرده‌ام از تألیف و ترجمه، اسطوره، رمان، شاعر، نمایش‌نامه….. و ده، بیست کتاب و نمایش‌نامه و فیلم‌نامه‌ی توقیف‌شده که ارائه‌ی لیست بلندبالای آن در حد این گپ‌وگفت نیست. بنیان‌گذار سه گروه نمایشی بوده‌ام: «کانون پانتومیم ایران» در داخل کشور و دو گروه نمایشی در خارج از کشور «CircoGirasole»و « Il Marchingegno» با صدها اجرای نمایشی و نمایش‌نامه‌های «نی‌زن سحرآمیز» با ۲۰۰ کودک دبستانی در ایتالیا، «حوادث حضرت آدم»، «راه رو باز کنین بچه‌ها»، چندین اجرای پانتومیم- مثل نمایش‌نامه‌ی تک بازیگرِ «رخت‌کن»هم‌چنین فعالیت‌های نمایشی با گروه‌های حامی محیط زیست ایتالیا و آنترناتیوهای فعال در عدم تمرکز قدرت و مخالفان جهانی شدن سرمایه. در ایران چهار نمایش‌نامه قبل از سال ۵۷ کارگردانی کردم: «سقراط مجروح»، «استثناء و قاعده»، «چهار فصل» و تئاترهای خیابانی زمان انقلاب و پنجنمایش‌نامه همبعد از انقلابدر دهه‌ی هشتادبه روی صحنه بردمبا نام‌های «هم‌چون کوچه‌ای بی‌انتها»، «پانتومیم روی فرش»، «آقامحمدخان، کالیگولا»، «جنبش انفیه در کلکته‌گا» و «قناری»(بر اساس شعری از شاملو). باقی نمایش‌نامه‌ها مثل «تصاویرشاعرانه»، «پرومته در خلیج»، «گیلگمش در ترافیک»، «بامداد از دریچه‌ی تاریک»(نمایشی بر اساس اشعار لورکا)، همه خوشبختانه(!)توقیف شد!می‌گویم خوشبختانه چون به من آموختند چیزی به نام هنر در این وادی سخت بی‌فایده است! از کارهای تحقیقی‌ام کتاب «پانتومیم،تاریخ، تکنیک نوین»(جلد۱) است که حاصل ۱۵ سال تحقیق در زمینه‌‌ی تاریخ پانتومیم و آموزش آن است. از دیگر آثار چاپ‌شده،ترجمه‌ی دو کتاب از قصه‌های آمازون با نام‌های «رقص خورشید» و «آواز ماه» ، ترجمه‌ی «مجموعه‌ اشعار پابلو نرودا» و ترجمه‌ی رمان «شماره‌ی صفرم»، آخرین اثر امبرتو اکو از زبان ایتالیایی است. آخرین نوشته‌ام «نقد و بررسی تاریخی اشعار احمد شاملو» در ششصد صفحهاست. در تدارک‌ام در خارج از کشور شب شعرهای زنان شاعر ایران را برگزار کنم.

به نظر شما مقوله‌ای به نام هنر در کجای تاریخ قرار می گیرد ؟

سیروس شاملو : «هنر» به‌عنوان جیغ ِ اعتراض به بی‌عدالتی جهانی همواره بیرون از تاریخ قرار دارد؛ چون این تاریخ ِخون‌آلوده به تعفن بیداد،طومار بلندی‌ست؛ زخم‌وار ِ بی‌عدالتی‌ها و جرم‌های به عقوبت نرسیده؛ ضجه‌ی مادرانی که گوشتِ نیم‌سوخته و آش‌ولاش فرزند را جلوی لنزهای سرد و بی‌روح دوربین کانن می‌گیرند تا چشم کور دنیا چیزی ببیند و اقدامی کند. چه اقدامی کند؟ مگر هنوز جز این تکرار، این سناریوی تاریک ِ به قدرت رساندن حکومت‌های قانون‌گریز توانسته‌ایم نظم آبرومندانه‌ای بر پایه‌ی لیاقت‌های انسانی در جهانِ معلق پایه‌ریزی کنیم؟ پس هنر تا آن زمان و زمانه بیرون از تاریخ قرار خواهد داشت و از آن پس،زمانی که عصر فرزانه‌گی فراز آید، دیگر بیرون و درونِ تاریخ معنایی نخواهد داشت و هنرمندان ِ حقیقی هم دیگر کاره‌ای نیستند؛چون قرار نیست خطایی دوباره تکرار شود! «هنر» تاب نمی‌آورد، شرکت نمی‌کند در بازسازی ِ حماقت‌های تاریخی دیگر شریک این قافله نیست، طفره می‌رود و از تاریخ معاصر فقط راهِ گریزِ غایی را می‌جوید و بس. نترسید! خودش را یک جوری از این باتلاق بیرون می‌کشد؛ حتا به طریق گم شدن لای سایه‌ی آخرین درخت‌ها… نوع دیگری از هنر را نمی‌شناسم. به همین دلیل هم تمام آن‌چه تا کنون زیر سایه‌ی یک قدرت و برای خوشایند او و غم نان تولید شده، برای خود من ذره‌ای اعتبار نخواهد داشت چه رسد به آن‌چه دیگران زورش را زده‌ و زاییده‌اند!این تنها یک شعار نیست، واقعیتی در آن نهان است: هنر فرزند تحکم نیست؛ جوانه‌ای از نهالِ رهایی‌ست. اما بحث هنر تازه می‌ماند؛ چون قانون جدیدی باید مدون شود. قانونی که در آن ثروت یک جرم اجتماعی‌ست. تاریخ یک ریل لغزنده‌ی حمل عابر است که برده‌گانی به زنجیرهای نادیدنی روی آن به‌سرعت در حال عبورند؛ از لانه به محل اتلاف وقت(کار) و به‌عکس. درتوهم عمیق خدمت به جامعه‌ی بشری! همه می‌آیند و می‌روند و آب در هاون می‌کوبند. هنگام این حرکت پرشتاب برای لحظه‌ای نغمه‌ی نیلبکی به گوش می‌رسد. عابر برای لحظه‌ای متوقف می‌شود. هنر، وقفه در تاریخ است و خروج از کاته‌گوری و قفسه‌بندی‌های مرسوم ِ گم شدن. شعر خوب هم همین کار را می‌کند. هر دو خلاف مسیرند و اتهام ِ واهی ِ جنونِ ناهم‌رنگی را همراه می‌برند. اگر برای لحظه‌ای جنون بزرگ و به‌قول مولانا «سرایت بزرگ» را متوقف نکنند، به کیسه‌ی بُنشنِ مرگ ریخته خواهند شد ودیگر حبه‌ی رخشانی نخواهند بود.

نظرتان درباره‌ی ادبیات کلاسیک چیست؟ اصلا چیزی به نامِ کلاسیک وجود دارد یا زاده‌ی توهم است؟

سیروس شاملو : زاده‌ی توهم است. کلاسیک و مدرن دو مقوله‌ی مجاز ِ تشخیص، عرضه می‌کنند که دست‌پخت دولت‌هاست. از دیدگاه آنارشیستی هر اثر هنری به ویرانی محیط طبیعی که انار پلاسیده‌ی جاه‌طلبی‌ِ نظام‌های سیاسی معاصر است، اشاره نکند و به این تخریب‌گر رأی اعتماد بدهد، هنر کلاسیک محسوب می‌شود. می‌بینیم هر هنرمندی در هر اثرش می‌تواند چند بار از کلاسیک به مدرن پرش کند. دو شعر از شاعر ممکن است مدرن تلقی شود مثل شعر «اره برقی» که مرادش اره بنزینی است؛چون سیصد متر سیم برق را در جنگل نمی‌کشند و شعرِ«آن‌گاه زمین» و باقی کلاسیک است. در یک غزل از مولوی دو بیت کلاسیک و هفت بیت مدرن دیده می‌شود. آن‌جا که می‌سراید:

خیش ببردند، زمین ماند خام

بس که بروید همه خار و گیا.

این یک بیت مدرن است. هرچند ایادی ِ کرآخاتون «خیش» را برای رد گم کنی و جلب توریسم به «خویش» تغییر داده باشند. اما بیت فوق پست مدرن نیست چون «پست» یعنی«گذشته» درحالی‌که نگاه شاعر به آینده و «اوان مدرن» است. وقتی می‌گوید:

تاصلح گیرد هر طرف تا محو گردد جنگ‌ها

تا جُستنی، نوعی دگر،

ره رفتنی، طرزی دگر

پیدا شود در هر جگر

در سلسه آهنگ‌ها

چون سلسله‌ها در تاریخ بریده‌بریده و رفتنی‌ست.دیکتاتوری‌ها و دموکراسی‌ها و فئودالیسم و کمونیسم، سوسیالیسم و نازیسم همه تجربه شده است. می‌آیند و می‌روند اما عمرشان کوتاه است و در سلسله آهنگی ایجاد نمی‌کنند و پردوام نیستند. آن صلح قطعی و آشتی جهانی زمانی فراخواهد رسید که نظم نوینی عرضه شود، خیزشی درون‌جوش که ضرورت فرداهاست. درغیراین‌صورت، عمر زمین رو به انقراض است. عنوان کلاسیک دادن به هر اثر هنری به مفهوم بی‌ارزش‌تلقی کردن آن نیست. کلاسیک مهم است، زیباست، خواندنی و شنیدنی‌ است، می توان از آن لذت برد؛ اما مثل صدای نیلبک گاهی چنان دور است از واقعیت‌ها که با وجود جای‌گاهی فراروزمره‌گی هنوز نمی‌توان به آن اعتماد کرد. کارل مارکس نه تصوری از ریزگزدها و نه تصویری از زباله‌سوزهای مدرن داشت؛ پس کره‌ای را که از زغال سنگ می‌گیرند، مرغوب تصور می‌کرد! در قصه‌ی «شنل قرمزی» گرگ‌ها در میان جنگل‌ به کمین انسان‌ها نشسته‌اند و یک شکارگر شهری نجات‌بخش کودکان از گزند طبیعت است! پس اسطوره‌ی کهن گیلگمش آن‌جا که دیوی به نام خون‌ببه از بریدن جنگل سدر ممانعت به عمل می‌آورد و توسط دیو مزدوری به نام انکیدو کشته می‌شود، از کتاب قصه‌ی«شنل قرمزی» مدرن‌تر است؛ زیرا دیوهای واقعی را حامی محیط زیست نشان می‌دهد؛ نه عامل چپاندن روستاییان در کارخانه‌های بزرگ برده‌داری.

آنارشیسم باید همه‌ی مفاهیم موجود را تغییر دهد؛ چون تنها ارگانِ ایدئولوژیک ِ کارآمد برای رؤیارویی با جهانی شدن سرمایه است. جهانی شدن بانک‌ها و یک‌پارچه شدن دولت‌ها فاجعه‌ای بزرگ است. برای ممانعت از این مصیبت خیلیدیر شده است. انقلاب‌ها معنای ملی خود را از دست داده و رهایی از این برزخ را منوط به جنبشی جهانی کرده است.

سال‌ها بازتصحیح دیوان شمس به کجا کشیده؟

سیروس شاملو : درواقع دارم از یک اثر کلاسیک که از آن به‌عنوان اوراد حضرت مولانا(صلوات علیه)!! تاقچه‌ی زیارت کرده‌اند، یک اثر مدرن استخراج می‌کنم؛ چون معتقدم این اثر از نخست مدرن و آوانگارد بوده و عتیقه بازانِ توده‌ای ِ قونیه این مبارز راه رستگاری انسان را در حد امام‌زاده سه‌فرسخی پایین کشیده‌اند و وقیحانه در این اثر دست برده‌اند. دو جفت جوراب و دو کلاه نمدی را توی ویترین چپانده‌اند برای اثبات بدفهمی آن‌چه شاعر گفت. موزه‌ی مولوی اما یک کار مهم انجام می‌دهد و آن سند تنهایی و زجر روزان و شبان شاعر در میان جمعی بی‌خبر است! ….. ( ادامه دارد)

——–——————————————————

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با مجموعه عصر آنارشیسم

The names and addresses that related to anarchism era website