چرا فرانسه اسناد محرمانه قتل‌عام و نسل کشی رواندا را فاش نمی‌کند؟!

Text Size

شورای قانون اساسی فرانسه روز جمعه پانزدهم سپتامبر ادامه محدودیت دسترسی به اسناد آرشیو شدۀ کاخ الیزه را منطبق با قانون اساسی دانست. به این ترتیب ممنوعیت مراجعه به این اسناد اقدامی قانونی شمرده می شود و اسرار آنها فاش نخواهد شد.

این تصمیم به دنبال شکایت فرانسوا گارنر، پژوهشگر فرانسوی برای استفاده از این آرشیو جهت تحقیق در مورد قتل عام توتسی ها در سال ۱۹۹۴ در رواندا گرفته شد.

این درحالی است که دو سال پیش فرانسوا اولاند، رییس جمهور سابق فرانسه قول داد آرشیوهای کاخ الیزه را در اختیار محققان قرار دهد و علنی کند. در نتیجه اسناد مربوط به سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ می توانستند از طبقه بندی خارج شوند اما با اعتراض وکیل خانواده میتران که مدیریت اسناد رییس جمهوری وقت را بر عهده دارد این اسناد هرگز علنی نشدند.

فرانسوا گارنر محقق ۵۱ ساله مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه سالهاست برای روشن کردن ابهام هایی که پیرامون این نسل کشی و نقش حکومت وقت فرانسه در آن وجود دارد ، مشغول تحقیق است. وی کتابی نیز در مورد دخالت ارتش فرانسه در قتل عام توتسی‌ها نوشت که سه سال پیش منتشر شد.

در حالیکه گمان می رفت پس از قتل عام یهودیان در جنگ جهانی دوم بشر شاهد نسل کشی دیگری نباشد، هشتصد هزار مرد و زن و کودک توتسی سال ۱۹۹۴ در کشور کوچک رواندا در غرب آفریقا به دست افراط گرایان قوم هوتو کشته شدند و به ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار زن تجاوز شد. فرانسه که از متحدان دولت هوتو بود متهم است در این جنایت بشری دست داشته است و علیرغم آگاهی از این تحرکات اسلحه و تجهیزات نظامی در اختیار این دولت قرار داده است.

رییس جمهوری فعلی رواندا فرانسه را به دست داشتن در نسل کشی متهم می کند اما پاریس همواره این اتهام را رد می کند.

فرانسوا میتران و برخی از مقام های عالی رتبه فرانسه متهم به چشم پوشی بر این قتل عام شده اند و نام ژان کریستف میتران پسر فرانسوا میتران نیز در ارتباط با شبکه فرانسه -آفریقا و فروش اسلحه به رواندا گره خورده است.

۲۳ سال پس از این واقعه تاریخی و در ادامه کار تحقیقاتی خود، فرانسوا گارنر چالش دشواری برای دسترسی به اطلاعات بایگانی شدۀ کاخ الیزه در ارتباط با رواندا آغاز کرده و می کوشد تا با برداشتن موانع قانونی که باعث بسته ماندن آرشیو های مربوطه می شود ابهام‌زدایی کند.

منبع : یورونیوز

نسل‌کشی رواندا در سال ۱۹۹۴ به دنبال سقوط هواپیمای حامل «جووینال هابیاریمانا» (Juvénal Habyarimana) رئیس جمهور وقت رواندا در نزدیکی کیگالی پایتخت این کشور به وقوع پیوست. «قوم هوتو» این عمل را به «قوم توتسی» نسبت داد. همین امر در جامعه بی‌حکومت، آغاز درگیری‌های شدید میان این دو قوم شد. در جریان نسل‌کشی سال ۱۹۹۴ روآندا که از آن تحت عنوان تاریک‌ترین فاجعه انسانی نیم سده گذشته یاد می‌شود، علاوه بر کشته‌شدن ۸۰۰ هزار مرد، زن و کودک، به ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار زن تجاوز جنسی شد.

سازمان ملل در ابتدا از پذیرش این رویداد به عنوان نسل‌کشی خودداری کرد و در نتیجه به شدت مورد انتقاد رسانه‌های جمعی قرار گرفت. این واقعه منجر به بحث‌هایی برای تغییر در ساختار سازمان ملل به منظور برخورد سریع و قاطع جامعه بین‌الملل با نسل‌کشی گردید.

پیشینه

در آوریل ۱۹۹۴، رواندا بیش از ۷ میلیون نفر جمیعت داشت که از سه گروه قومی تشکیل می‌شد: هوتو (۸۵٪)، توتسی (۱۴٪ جمیعت) و توا (۱٪). دو گروه هوتو و توتسی در حقیقت بسیار بهم شبیه هستند. هر دو یک زبان را صحبت می‌کنند، در یک منطقه زندگی می‌کنند و آداب و رسوم مشابهی دارند.

در دوران قبل از استعمار، توتسی‌ها در ردهٔ بالاتری از اجتماع قرار داشتند و هوتوها طبقهٔ پایین‌تر اجتماع محسوب می‌شدند.پس از انتقال رواندا به عنوان مستعمره به حکومت بلژیک (پس از شکست آلمان در جنگ جهانی) در رواندا سیاستی در پیش گرفته شد که در آن اقلیت توتسی و اکثریت هوتو به اختلافات قومی و نژادی کشیده شدند. این سیاست توسط بلژیکی‌ها که سرپرستی مستعمره رواندا را بعد از جنگ جهانی اول بر عهده داشتند در رواندا بنا نهاده شد؛ هوتو یا توتسی بودن در شناسنامه افراد ذکر می‌شد، و یک هوتو ثروتمند می‌توانست خود را به یک توتسی تغییر دهد تا از احترام و امکانات بیشتری بر خوردار گردد.

در ۱۹۵۹، هوتوها سلطنت توتسی‌ها را برانداختند و ده‌ها هزار نفر از توتسی‌ها به کشورهای همسایه از جمله اوگاندا گریختند. جمعی از این توتسی‌ها یک گروه پیکارجو به نام جبههٔ هواداران رواندا تأسیس کردند که در سال ۱۹۹۰ به رواندا حمله نمود و تا سال ۱۹۹۳ که قرارداد صلح بسته شد مشغول به جنگ بودند.

شب ششم آوریل ۱۹۹۴ به هواپیمای حامل جونال هابیا ریمانا رئیس جمهوری وقت رواندا و همتایش سیپرین نتاریامیرا رئیس جمهوری بوروندی که هر دو از قوم هوتو بودند شلیک شد. هواپیما سقوط کرد و همه سرنشینان آن کشته شدند. افراط گرایان هوتو جبههٔ هواداران رواندا را مسئول این حمله دانستند و بلافاصله دست به کشتار دسته جمعی زدند. جبههٔ هواداران رواندا اعلام کرد که هواپیما توسط خود هوتی‌ها منهدم شده است تا به آن‌ها بهانه‌ای برای قتل‌عام دهد.

آغاز نسل کشی

با آغاز نسل‌کشی سازمان یافته که ۱۰۰ روز طول کشید، ۸۰۰٬۰۰۰ (آمار سازمان ملل) و یا ۱٬۰۷۱٬۰۰۰ (آمار دولت رواندا) از قوم برتر توتسی و هوتوهای میانه رو که از پیروی از دستورها هوتوهای تندرو ممانعت کرده بودند کشته شدند.

فهرستی از مخالفان دولت تهیه شده بود و در اختیار گروه‌ها شبه نظامی قرار گرفته بود که آن‌ها و خانواده هایشان را می‌کشتند.[۵] بیشتر قربانیان مردان، زنان، کودکان و نوزادانی بودند که توسط همسایه‌ها، همکاران و دوستان سابق خود کشته می‌شدند، رادیو رواندا همزمان به طور مداوم هوتوها را تشویق به قتل‌عام توتسی‌ها می‌کرد. مردان هوتو حتی مورد تهدید قرار می‌گرفتند که اگر زنان توتسی خود را نکشند خود کشته می‌شوند.[۵] روزانه ۱۰٬۰۰۰ نفر و ساعتی ۴۰۰ نفر و دقیقه‌ای ۷ نفر کشته می‌شدند، به طور مثال کلیسایی که ۱٬۵۰۰ نفر در آن پناه گرفته بودند با بولدزر خراب شد و همگی پناهندگان آن کشته شدند. بعدها اسقف کلیسا به جرم همکاری در جنایت محاکمه شد. اکثر قربانیان با قمه‌ها تکه‌تکه می‌شدند.

در حدود ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ زن و دختر توتسی در این مدت مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند. ۲۰ هزار جوان روآندایی که امسال ۲۲ ساله می‌شوند، فرزندان آن تجاوز جنسی گسترده‌اند.[۷] بسیاری از آنها از روی عمد توسط مردان مبتلا به ایدز مورد تجاوز قرار گرفتند. اکنون بسیاری از زنان زنده مانده از نسل‌کشی در کشور رواندا مبتلا به ایدز هستند.

این فاجعه در مقابل چشمان باز دنیا با پوشش کامل خبری رسانه‌ها و بی‌عملی بسیار هولناک سازمان ملل و بی‌تفاوتی جامعه جهانی به بهانه عدم مداخله در امور داخلی رواندا انجام شد. به طور مثال در ابتدای نسل‌کشی ۱۰۰۰ نیروی اروپایی برای تخلیه اتباع خارجی از رواندا به آنجا فرستاده شد که بسرعت کشور را ترک کردند و یا صلح بانان بلژیکی سازمان ملل مدرسه‌ای را که ۲٬۰۰۰ توتسی به آنان پناهندشده بودند بعد از رسیدن دستور عقب‌نشینی ترک نمودند که منجر به قتل‌عام کلیه پناهندگان شد.

بعد از اتمام نسل‌کشی هزاران نفر از پناهندگان رواندایی که به کشورهای مجاور پناهنده شده بودند به دلیل شرایط بد و ابتلا به بیماریهای گوناگون مسری کشته شدند.

نسل‌کشی با شکست هوتوها از نیروهای نظامی گردآوری شده از بین توتسی‌ها و سایر کشورهای آفریقایی متوقف شد و بعدها دادگاهی برای محاکمه سران نسل‌کشی تشکیل شد. هم اکنون هزاران نفر از توتسی‌های زنده مانده از نسل‌کشی سعی می‌کنند با ۲ میلیون هوتوی شرکت کننده در کشتار همزیستی مسالمت آمیزی داشته باشند.

چگونگی انجام قتل‌ها

حزب وابسته به دولت، در آن زمان یک شاخه جوانان به نام «اینتراهاموه» داشت که آن گروه هم تبدیل به یک نیروی شبه نظامی شد که جریان نسل‌کشی را دنبال می‌کرد. تندروهای هوتو یک ایستگاه رادیویی و روزنامه به راه انداخته بودند که نفرت پراکنی می‌کردند و مردم را با پیام‌هایی از جمله اینکه علف‌های هرز و سوسک‌ها را ریشه کن کنید به کشتن توتسی‌ها تشویق می‌کردند. اسامی آنهایی که باید کشته می‌شدند در رادیو اعلام می‌شدند. حتی راهبهها و کشیشها در کشتارها نقش داشتند. آنها از جمله در کشتار مردمی دست داشتند که به کلیساها پناه برده بودند. سلاح و اطلاعات گروه‌هایی که باید هدف قرار می‌گرفتند به گروه‌های محلی داده می‌شد و آنها می‌دانستند دقیقاً کجا باید هدف‌هایشان را پیدا کنند. شبه نظامیان و جنگجویان نه تنها این عده را بلکه تمام اعضای خانواده‌شان را هم به قتل می‌رساندند. در جریان این قتل‌عام، همسایه‌ها همسایه‌های خود را کشتند و بعضی از مردان حتی همسران توتسی خود را به قتل رساندند. به آنها گفته شده بود اگر این کار را نکنند خودشان کشته خواهند شد.

در آن زمان کارت‌های شناسایی مردم، قومیت آنها را نشان می‌داد. شبه نظامیان جاده‌ها را می‌بستند و توتسی‌ها را پیدا می‌کردند تا بکشند. بیشتر اوقات آنها برای کشتن توتسی‌ها از کاردهای بزرگ و سنگینی استفاده می‌کردند که خیلی از رواندایی‌ها در خانه خود نگهداری می‌کنند. هزاران زن توتسی هم به عنوان برده جنسی به اسارت گرفته شدند

واکنش‌های بین‌المللی

سازمان ملل و بلژیک نیروهایی در روآندا داشتند ولی به نیروهای سازمان ملل دستور داده نشد که برای توقف قتل‌عام کاری بکنند. یک سال بعد از آنکه تعدادی از سربازان آمریکا در سومالی کشته شده بودند، آمریکا نمی‌خواست درگیر یک بحران دیگر در آفریقا شود.

بلژیک و اکثر حافظان صلح سازمان ملل نیز، بعد از آن که ده سرباز بلژیکی در رواندا کشته شدند این کشور را ترک کردند. فرانسه که از متحدان دولت هوتو بود، نیرویی را برای تشکیل یک منطقه امن به رواندا فرستاد، اما فرانسه هم متهم است که برای توقف نسل‌کشی در منطقه تلاش کافی نکرده است. رئیس جمهور فعلی رواندا فرانسه را به سهم داشتن در نسل‌کشی متهم کرده است. اتهامی که پاریس آن را رد می‌کند.

پایان درگیری‌ها

جبهه میهنی رواندا متشکل از شورشیان توتسی که سازمان دهی منظمی داشت و توسط ارتش اوگاندا حمایت می‌شد، کم‌کم مناطق بیشتری را به تصرف درآورد و در چهارم ماه ژوئیه پایتخت کشور، کیگالی، را تصرف کرد. بعد از آن، حدود دو میلیون هوتو از میان غیرنظامیان و کسانی که در نسل‌کشی نقش داشتند، به جمهوری دموکراتیک کنگو که آن زمان زئیر خوانده می‌شد پناه بردند.

گروه‌های مدافع حقوق بشر می‌گویند جبهه میهنی رواندا بعد از به دست گرفتن قدرت هزاران نفر از غیرنظامیان هوتو را کشت و حتی نیروهایش برای کشتار کسانی که در نسل‌کشی نقش داشتند به جمهوری دموکراتیک کنگو رفتند. جبهه میهنی رواندا این اظهارات را رد می‌کند.

در جمهوری دموکراتیک کنگو، هزاران نفر از وبا مردند و گروه‌های امدادی متهم شدند که بیشتر کمک هایشان در نهایت به دست شبه نظامیان هوتو می‌رسیده و نه مردمی که به آن نیاز داشتند.

تأثیر نسل‌کشی بر جمهوری دموکراتیک کنگو

نسل‌کشی در رواندا به صورت مستقیم باعث دو دهه نا آرامی در جمهوری دموکراتیک کنگو شد. این نا آرامی‌ها تاکنون به بهای از دست رفتن جان پنج میلیون نفر تمام شده است.

دولت رواندا که امروز توسط جبهه میهنی رواندا اداره می‌شود دو بار به جمهوری دموکراتیک کنگو حمله کرده و همواره این همسایه بسیار بزرگ‌تر خود را متهم کرده است که به شبه نظامیان هوتو اجازه می‌دهد در خاکش عملیات انجام دهند. رواندا همچنین نیروهای محلی توتسی را مسلح کرده است.

وضعیت کنونی

رهبر جبهه میهنی رواندا و رئیس جمهور این کشور پل کاگامه به خاطر رشد اقتصادی بالای رواندا در سال‌های گذشته تحسین شده است. او همچنین سعی کرده است که رواندا را تبدیل به یک قطب تکنولوژیک مهم کند و خودش هم در توئیتر بسیار فعال است؛ ولی منتقدانش می‌گویند او مخالفان را تحمل نمی‌کند و چندین تن از مخالفان دولت او به علل نامعلومی مرده‌اند. تقریباً دو میلیون نفر در دادگاه‌های محلی رواندا به اتهام دست داشتن در قتل‌عام و نسل‌کشی محاکمه شده‌اند و رهبران اصلی آنها هم در یک دادگاه سازمان ملل در کشور همسایه تانزانیا محاکمه شده‌اند.

صحبت در مورد قومیت، امروز در رواندا غیرقانونی است. دولت می‌گوید می‌خواهد از وقوع خونریزی‌های بیشتر در کشور جلوگیری کند؛ ولی عده‌ای می‌گویند دولت جلوی آشتی ملی واقعی را می‌گیرد و فقط می‌خواهد سرپوشی بر تنش‌های موجود بگذارد و این ممکن است در آینده به فوران مجدد خشم‌های سرکوب شده بینجامد.

 

منبع : ویکی پدیا

در روز ۴ ژوییه سال ۱۹۹۴ میلادی شهر کیگالی توسط جبهه میهنی رواندا که از توتسی ها تشکیل شده بود ، تصرف واین قتل عام وحشیانه به پایان رسید و بعد‌ها دادگاهی برای محاکمه سران نسل‌کشی تشکیل شد.


این دادگاه “آگوستین بزی مانگو”، فرمانده سابق ارتش روآندا را به جرم مشارکت در قتل عام مخالفان دولت در سال ۱۹۹۴ میلادی به سی سال حبس محکوم کرد. ژنرال آگوستین بزی مانگو یکی از طراحان اصلی نسل‌کشی روآندا به شمار می‌آید که در سال ۲۰۰۲ میلادی در آنگولا بازداشت شد.

نسل کشی روآندا یکی از سیاه‌ترین صفحات تاریخ جهان در قرن بیستم محسوب می‌شود ،با این حال هم اکنون هزاران نفر از توتسی‌های زنده مانده از نسل‌کشی سعی می‌کنند با ۲ میلیون هوتوی شرکت کننده در کشتار به طور مسالمت آمیز زندگی کنند.

برای دیدن عکسهای وحشتناک این جنایات ضد انسانی می توانید به لینک زیر مراجعه کنید.

عکس ها ممکن است برای برخی مخاطبان بیش از اندازه آزاردهنده باشد

 

——————————————————–

آدرس “دختران آنارشیست افغان ” در فیسبوک

https://www.facebook.com/Afghan-Anarchist-Girls-116992605591873

————————————————————–

آدرس آنارشیستهای رشت در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshist.rasht

———————————————————

آدرس صفحه آنارشیستهای شهر بوکان (  ئانارکیسته کانی بوکان ) در اینستاگرام :

https://www.instagram.com/bokan_anarchy

———————————————————–

آدرس آنارشیستهای شاهین شهر در تلگرام

https://t.me/Anarshistsh2

 

آدرس آنارشیستهای شاهین شهر در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshistshahinshahr

———————————————————

آدرس کانال آنارشیستهای شهر سنندج در تلگرام

ئانارکیستەکانی شاری سنە
بڵاوکردنەوەی بیرو هزری ئانارکیستی

—————————————————-

آدرس آنارشیستهای مریوان در کانال نلگرام

https://t.me/anarchyinmarivan

——————————————–

آدرس عصر آنارشیسم در اینستاگرام

https://instagram.com/asranarshism/

 

آدرس عصر آنارشیسم در تلگرام

https://telegram.me/asranarshism

——————————————————————————————————————————————————————————————————–

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با مجموعه عصر آنارشیسم  The names and addresses that related to anarchism era website


۱۴۶۷۲۸۵۱_۶۹۳۳۰۷۲۳۷۴۹۹۲۸۳_۱۵۵۷۱۵۳۰۲۵_o

 

۱- سایت عصر آنارشیسم

https://asranarshism.com

 

آدرس و اسامی صفحات ما در فیسبوک

 

۲- فیسبوک عصر آنارشیسم

https://www.facebook.com/asranarshism

 

۳- فیسبوک بلوک سیاه ایران

https://www.facebook.com/iranblackbloc

 

۴ – فیسبوک آنارشیستهای همراه روژاوا و باکورAnarchists in solidaritywiththeRojava

https://www.facebook.com/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%88%DA%98%D8%A7%D9%88%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1-Anarchists-in-solidarity-with-the-Rojava-434646579975914

 

۵- فیسبوک دفاع از زندانیان و اعدامیان غیر سیاسی

https://www.facebook.com/sedaye.bisedayan

 

۶ – فیسبوک کارگران آنارشیست ایران

https://www.facebook.com/irananarchistlabors

 

۷- فیسبوک کتابخانه آنارشیستی

https://www.facebook.com/anarchistlibraryfa

 

۸ – فیسبوک آنارشیستهای همراه بلوچستان

https://www.facebook.com/anarchistinsupportbaluchistan

 

۹ – فیسبوک  هنرمندان آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchistartistss

 

۱۰ – فیسبوک دانشجویا ن آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchiststudents

 

۱۱ – فیسبوک شاهین شهر پلیتیک

https://www.facebook.com/shahre.shahin

 

۱۲ – فیسبوک آنتی فاشیست

https://www.facebook.com/ShahinShahrPolitik

 

۱۳ – عصر آنارشیسم در تلگرام

https://telegram.me/asranarshism

 

۱۴- عصر آنارشیسم در اینستاگرام

https://instagram.com/asranarshism/ 

 

۱۵ – عصر آنارشیسم در توئیتر

https://twitter.com/asranarshism

 

۱۶ – بالاچه عصر آنارشیسم در بالاترین

https://www.balatarin.com/b/anarchismera

 

۱۷- فیسبوک میتینگ دهه هفتاد و هشتادی ها

https://www.facebook.com/%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D9%87%D9%87-%D9%87%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D9%87%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7-505093803031731/

 

۱۸ – گوگل پلاس عصر آنارشیسم

https://plus.google.com/u/0/114261734790222308813

 

۱۹ –  ساوندکلاود رادیو آنارشی

 

 

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با فدراسیون عصر آنارشیسم

Federation of Anarchism Era Social Media Pages



۱- آدرس تماس با ما 
asranarshism@protonmail.com
info@asranarshism.com
۲- عصر آنارشیسم در اینستاگرام
۳- عصر آنارشیسم در تلگرام
۴- عصر آنارشیسم در توئیتر
۵ – فیسبوک عصر آنارشیسم
۶ – فیسبوک بلوک سیاه ایران
۷ – فیسبوک آنارشیستهای همراه روژاوا و باکورAnarchists in solidarity with the Rojava
۸ – فیسبوک دفاع از زندانیان و اعدامیان غیر سیاسی
۹ – فیسبوک کارگران آنارشیست ایران
۱۰- فیسبوک کتابخانه آنارشیستی
۱۱ – فیسبوک آنارشیستهای همراه بلوچستان
۱۲ – فیسبوک هنرمندان آنارشیست
۱۳ – فیسبوک دانشجویان آنارشیست
۱۴ – فیسبوک شاهین شهر پلیتیک
۱۵ – فیسبوک آنتی فاشیست
۱۶- تلگرام آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر
۱۷ – اینستاگرام آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر
۱۸- تلگرام آنارشیستهای شیراز
۱۹ – تلگرام ” جوانان آنارشیست ”
۲۰ - تلگرام آنارشیستهای تهران
۲۱ – اینستاگرام جوانان آنارشیست
۲۲ – گروه تلگرام اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۳ –  توییتر اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران - The Anarchists Union of Afghanistan and Iran
۲۴ – فیسبوک اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۵ – اینستاگرام اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۶ – کانال تلگرام خودسازماندهی مطالب گروه اتحاديه آنارشیست‌های افغانستان و ايران
۲۷ – گروه تلگرام خودساماندهی مطالب گروه اتحادیه آنارشیستهای افغانستان و ایران
۲۸– اینستاگرام آنارشیستهای بوکان - ئانارکیستە کانی بۆکان
۲۹- کانال تلگرام کتابخانه شورشی
۳۰- کانال تلگرام ریتم آنارشی
۳۱- تلگرام آنارشیستهای اراک
۳۲- تلگرام قیام مردمی
۳۳- ماستودون عصرآنارشیسم
۳۴- فیسبوک آنارشیست‌های مزار شریف
۳۵- فیسبوک آنارشیست‌های کابل