چهار شکلِ ناخودآگاه

نویسنده: لوی براینت / ترجمه: محمدهادی فروزش نیا

ناخودآگاه درهمه ی اشکال خود،نوعی تمایز میان ظاهر و واقعیت راموجب میگردد.به بیان دیگر پدیده ای وجود دارد (ظاهر) که مستلزم تفسیر شدن در سطح واقعیت است. ما می اندیشیم که پدیده ی مورد نظر یک چیز است در حالی که در واقعیت چیز دیگری است.

اولین صورت ناخودآگاه،لایبنیتزی است . اقیانوس ازقطرات بی نهایت کوچک آب تشکیل شده. به صورت ناخودآگاه ماهریک ازاین قطره های آب (امر واقعی) را ادراک می کنیم.اما ذهن نوعی عملیات امتزاج را انجام میدهد که موجب میشود درعوض صدای خروش اقیانوس (ظاهر) را بشنویم. این شکل از ناخودآگاه از ما میخواهد به اجزای بی نهایت کوچک تشکیل دهنده برسیم. یعنی همان چیزی که پایه ی آن چه در مقیاس کوچک یا بزرگ ادراک خود میشنویم هنگامی که به صدای آرامش بخش خروش اقیانوس گوش می کنیم را تشکیل میدهد.

شکل دوم ناخودآگاه دوصورت به خود میگیرد : قوم نگارانه^۱ و روانکاوانه^۲. ناخودآگاه قو م نگارانه،نظام دلالتگر و طبقه بندی هایی هستند که بر افراد اعمال میشوند: “توعضوی ازقبیله ی موشها هستی! و تو عضوی از قبیله ی جغدها هستی! ” این نوع از ناخودآگاه در ذهن ما قرار ندارد . همانطور که مقدار ارزشی اسکناس منوط به خواست ما نیست،در مورد چگونگی طبقه بندی و درکدام دسته جای گرفتنمان نیز تصمیم گیرنده نیستیم (گرچه میتوانیم با این طبقه بندی ها مبارزه کنیم) این دسته بندی ها کنترل سرنوشت ما رادر عرصه های گوناگون دراختیار می گیرند: کارهایی هستند که موشها میتوانند انجام دهند در حالی که جغدها قادر به انجامشان نیستند و بالعکس. ما در این مورد تصمیم گیرنده نیستیم هرچند قادر به جدال با این نظامهای تار عنکبوت گونه هستیم. اما همانطور که ما میتوانیم بیخیالِ توتمیسم شویم ولی توتمیسم بیخیال ما نخواهد شد،ناخودآگاه قو م نگارانه نیز سلطه ی خود را بر زندگی ما حفظ می کند.

ناخودآگاه روانکاوانه،امر نمادین را در ذهن درونی سازی میکند. این ناخودآگاه دسته ای از عوامل نمادینِ بیرونیِ تعیین کننده سرنوشت ما نیست بلکه روشی است که ازطریق آن این دسته بندی ها را هدایت و تفسیر میکنیم. زمانی که هنوز به روانکاوی می پرداختم،مراجعی داشتم که رویای فوق رادیده بود: دوتا گوزن در حیاط خلوتِ برادر شوهرم با شادمانی ورجه ورجه میکردند. من با حالتی سرشار ازلذت و شادی از خواب بیدار شدم.

او بارها از اینکه چقدر از برادرشوهرش متنفر است سخن گفته بود و این یک تمِ تکرار شونده در جلسه های روانکاوی اش بود. پس از اینکه رویایش را برایم تعریف کرد من روی عبارت ورجه ورجه کردن تاکید کردم. در جلسات قبلی او همیشه ازاین عبارت برای توصیف رابطه ی جنسی استفاده میکرد. مثلا میگفت : دیشب با شوهرم ورجه ورجه می کردیم.این مسئله به سرعت به ذهنش خطور کرد. سپس من پرسیدم: و گوزن؟ (deer) او بلافاصله این کلمه را به کلمه ی از نظر آوایی مشابه dear (عزیز) ربط داد. بار دیگر پرسیدم: حیاط خلوت برادرشوهرت؟ واو از شدت تعجب فریاد زد : آه خدای من،من حسی نسبت به برادرشوهرم دارم. به همین خاطر است که رفتارهایش همیشه من را دیوانه میکنند! این مقطعی محوری در جریان روانکاوی اش بود. از آن به بعد او شروع کرد به کاوش در امیالی که در حال ازهم گسیختن ازدواجش بودند. ناخودآگاه روانکاوانه به این صورت عمل میکند. و به همین خاطر است که به مثابه نوعی زبان با آن برخورد میشود. مثل جدول کلمات متقاطع مجله ی نیویورک تایمز که درآن چند دال کاملا نامربوط با یکدیگر نوعی جناس یا گروهی از کلمات هم آوا را تشکیل میدهند،(همانطورکه لاکان در سمینار شماره ۲۲ توضیح میدهد) یا مثل یک صورت نگاشت که درآن شما باید معنای تصویر یک قایق بر روی یک خانه را حدس بزنید : خانه ی قایقی (قایقی که درآن افرادی زندگی میکنند) تا آنچه که ناخودآگاه در قالبی رمزی بیان میکند را دریابید.همیشه در آخراین دالها هستند که به درد ما میخورند. استعاره هایی که استفاده میکنیم به کل به قلمروی دیگری تعلق دارند.

نوع دیگری از ناخودآگاه هم وجود دارد که ما آن را ناخودآگاه عصب شناسانه^۳ می نامیم. چیز زیادی در این مورد برای گفتن وجود ندارد اما چیزهای زیادی برای آموختن موجود است. فرض کنیم شما سیگاری هستید و سپس سیگار را ترک می کنید.پس از مدتی به نظر میرسد همه در این دنیا میخواهند به شما حمله کنند،همه ی رفتارها به نظرتان تهدیدآمیز می آیند اما در حقیقت این نه دیگران بلکه عصب های شما هستند که این تصور را تولید میکنند. ما ناخودآگاه عصب شناسانه را هنگامی که کمبود نیکوتین داریم یا زمانی که در میانه ی سرخوشی ناشی از مصرف اکستاسی خود را عاشق همه چیز می یابیم تجربه می کنیم. این در حقیقت مواد شیمیایی موجود در مغز هستند که احساسات ذکرشده را به وجود می آورند.

امروزه باگونه ای جدید از ناخودآگاه نیز مواجهیم : ناخودآگاه داده شناسانه^۴

ناخودآگاه داده شناسانه به ناخودآگاه قوم نگارانه شباهت دارد -و نمادین هم هست- بدین معنی که متشکل ا ز اطلاعاتی است که ما به صورت الکترونیکی توسط گزارش های مالی،شماره های مرتبط با امنیت اجتماعی،جستجوهای اینترنتی و… تولید میکنیم. در کنفرانسی که هفته ی پیش در آن حضور داشتم،نیل سویشر توضیح داد که چگونه این نوع از ناخودآگاه از طریق ساعتهای تناسب اندام کارمیکند. در نگاه اول شما از این ساعتها استفاده میکنید تا چیزی در مورد خودتان،چیزی که همزمان در شما وفراتر از شماست بیاموزید.مثلا در مورد ضربان قلب و سایر اطلاعات مربوط به بدن خود درحالی که می دوید و استراحت میکنید چیزهایی یاد میگیرید.این اطلاعات چیزی است که هم در شما وجود دارد و هم شما نیستید چراکه به شدت خارجی و بیرونی به نظر می آید. شما این اطلاعات را توسط یک اپلیکیشن در یک وبسایت بارگذاری میکنید تا به معنای آن پی ببرید،بنابراین و از این طریق خودتان را به خارج برون افکنی میکنید تا خود را بشناسید. چیزی که در اینجا جالب توجه است این است که این اطلاعات معمولا به کمپانی های گوناگونی همچون کمپانی های بیمه خدمات درمانی فروخته میشوند. بنابراین چیزی درمورد شما در حال سفر به دور دنیا است و احتمالا در آخر منتج به اتخاذ تصمیماتی در موردتان خواهد شد که شما به سختی از آن آگاهی دارید. این ناخودآگاه داده شناسانه است،عاملی که همزمان بخشی از شماست امابه کلی ازآن ناآگاهید درحالیکه درحال اتخاذ تصمیمهایی در مورد زندگیتان است.

وضع درمورد گوگل نیز به همین ترتیب است. تصور میکنید در حال انجام یک جستجو مثل هرکس دیگری هستید،اما این گوگل است که تصمیم میگیرد بر اساس جستجوهای قبلی و موقعیت جغرافیایی تان در جهان چه چیز را به شما نمایش بدهد. کسانی که در فریسکو در ایالت تگزاس زندگی میکنند چیزی متفاوت از ساکنان میکون در جورجیا را می بینند و هریک ازافراد ساکن در این دو ایالت نیز نتایج متفاوتی بر اساس جستجوهای پیشین خود دریافت میکنند. همچون کسی که از پدیده ی روانشناسی زوال شخصیت یا خود دگر بینی رنج می برد و تصویر خود را درآینه می بیند اما قادر به تشخیص چهره ی خودش در آینه نیست،در هرگوشه از ناخودآگاه داده شناسانه ما در حال مشاهده ی چهره ی نا آشنای خود درآینه ی ناخودآگاه بدون مشاهده این واقعیت که ناخودآگاه در حال اتخاذ همه گونه تصمیم در مورد سرنوشت و آینده مان است هستیم.

پانویس ها:

۱٫ethnological

۲٫psychoanalytic

۳٫neurological

۴٫datalogical

——————————————————————————————————————————————————————————————————–

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با مجموعه عصر آنارشیسم