روشنفکر و رمانتیک انقلاب در تبعید

Michail Bakunin 1814- 1876

باکونین ،تئوریسین روس وخالق فلسفه آنارشیستی، درزمان تبعید ،فرار،زندان وگریزازاجرای حکم اعدام،درکشورهای روسیه،آلمان،فرانسه،انگلیس،سوئیس،سوئد،آمریکا،ژاپن،ایتالیا،چکسلواکی،لهستان وغیره دست ازکوشش برای پیروزی یک انقلاب اجتماعی آنارشیستی  برنداشت.وی درسن ۱۸ سالگی دردانشکده افسری بااطاعت کورکورانه درارتش آشناشد وبعدازمطالعه آثار فیشته وهگل واشعار رمانتیک استانکویچ، مبلغ آنارشیسم گردید. نام باکونین درقرن ۱۹ مترادف بودباآنارشیسم اجتماعی.از طریق او مکتب آنارشیسم یک جنبش توده ای انقلابی گردید. هیچ فردآنارشیستی مثل اوسنبل اسطوره انقلاب نشد.وی میگفت که عمل باید راهنما ومشعل راه تئوری گردد.اومخالف ترور،سوء قصد وبمب گذاری بودچون درنظراواینگونه فعالیتها موجب شورش واعتراض جمعی و اجتماعی نمیشوند.ترجمه آثارفیشته درسال ۱۸۳۰ موجب شد که عشق فیشته به آزادی هیچگاه دراومحو نگردد.اوتحت تاثیرهگل گرایان چپ میگفت که نظرات هگل برای وی همچون وحی یی آسمانی هستند.

واژه آنارشیسم حتی دریونان باستان درمیان هرودت،هومر،ارسطو و افلاتون رایج بود.باکونین خودرا درسیاست ودرزندگی، یک دون کیشوت مبارزبیشترنمی دانست. او درسال ۱۸۱۴ درروسیه بدنیاآمدو درسال ۱۸۷۶ درسوئیس درسن ۶۲ سالگی درتبعیددرگذشت.پدرش یکی از ۵۰۰۰ زمیندارمرفه روسیه تزاری بود.برای باکونین انقلاب، وحدت ویکی شدن فردباخلق بود.اومیخواست که هرگونه فرم حاکمیت: دولت،کلیسا،قانون، و مالکیت راکناربزند.وی ازنظر ادبیات انسانی،اجتماعی ورمانتیک زیرتاثیرآثار گوته،ژان پاول،هافمن، وخانم بتینا آرنیم بود.دردهه ۴۰ قرن ۱۹ جوانان روس خودرابافلسفه ایده آلیستی آلمان، مسلح به افکاری نو و آوانگارد نمودند.نخستین بار پرودون درسال ۱۸۴۰ درکتاب “مالکیت چیست؟” خودرا یک آنارشیست نامید.باکونین نیزازسال ۱۸۶۸ خودرارسما آنارشیست معرفی کرد.

برای اوانقلاب ادامه قوانین تحولات طبیعی یعنی آزادی خلق است.درآثاراوعمل برتئوری تقدم دارد.او بجای عمل به تحقیرتئوری می پردازد ومیگفت که ما به کسانی ایمان داریم که ازطریق عمل به موضوع انقلاب، بدون ترس ازشکنجه وزندان خدمت کنند.اوچون روستائیان رادرروسیه، انقلابی واقعی آنارشیسم میدانست،روی جنبش خلقی نارودنیکی تاثیربزرگی گذاشت.بعدهاآنارشیسم اراده گرایانه باکونین درغالب کشورهای اروپاحالت مبارزه شبه نظامی بخودگرفت.وی میگفت که انقلابیون بایدبه میان خلق؛ نه برای آموزش بلکه برای نشان دادن راه آزادی،بروند.ازمیانه قرن ۱۹ به بعد تاثیراوروی انقلابات اروپا را نمی توان نادیده گرفت.درسال ۱۹۱۸ لیبکنشت ازدرون زندان به همسرش نوشت: مارکس وانگلس جامعه وتاریخ راتجزیه وتحلیل نمودند ولی باکونین وبلانک سیاست راروشن نمودند. در دهه ۲۰قرن گذشته یک بیوگرافی ۴جلدی درشوروی سابق درباره باکونین ازطریق گئورگ استکلف منتشرگردید،ولی ازنشرانتقادی مجموعه آثاروی دردهه ۳۰ ازطریق حزب کمونیست ممانعت گردید.

محققین درفلسفه باکونین به ۴جریان اشاره می نمایند:یک جریان اتوریته،یک جریان ماتریالیستی،یک جریان متافیزیکی انقلابی،و یک جریان عملگرایانه.اودرمخالفت بادولت وحذف آن مینویسد که: دولت مانع ترقی اجتماعی میشود،دولت دلیل همه اجبارهای غیرضروری است،دولت زمینه استثمارکارگران رافراهم میسازد. وپیرامون ماتریالیست وآته ایست بودن خوداشاره میکندکه اگرخداباشد،انسان برده است،واگرانسان،آزادگردد،دیگرنیازی به خدانیست.طبق ادعای او،خلق همیشه درشرایط انقلابی است چون خلق جایی است برای انقلاب.اوخلق وانقلاب خلقی رامترادف می شمرد.وی میگفت که روشنفکران انقلابی، مامای زایمان آزادی خلق هستند. برای او: خلق،جامعه و زندگی، مترادف بودند. وی میگفت که دولت مانع تحول طبیعی خلق میگردد.طبق نظراوزندگی واقعی هنوزوجودنداشته چون یک انقلاب پیروزتاکنون نتوانسته دولت رابطورکامل نابودنماید وانکس که میخواهدبه زندگی واقعی دست یابد بایدبه عمل انقلابی دست بزند، وانقلاب موفق یک شبه مسلحانه هیچگاه نمیتواند آنارشیستی باشد چون معمولا درآن دیکتاتورها روی کارمی آیند. باکونین درلندن بامارکس ودرپاریس با پرودون شخصا اشناگردید.اودرپایان دوره انترناسیونال اول قطب مخالف مارکس بود. وی گرچه درسال ۱۸۷۰ آغازبه ترجمه کتاب کاپیتال مارکس به روسی نمود ولی درسال ۱۸۷۲ باوی قطع رابطه نمود.باکونین خواهان تشکیل فدراسیون کشورهای اسلاونژاد شده بود.نظرات آنارشیستی اوروی جنبش های اجتماعی کشورهای روسیه ،اسپانیا، وآلمان تاثیرمهمی گذاشتند.

مارکس به انتقادازاودرسال ۱۸۶۹نوشت که آنارشیسم،اسب درشکه استادش یعنی باکونین است که در میان سیستم های اجتماعی فقط عنوان وتیتر آنان را میشناسد. و لنین درسال ۱۹۰۱پیرامون آنارشیسم اشاره کرد که: آنان از درک قانون علیت واستثمارناتوانند، فهم تحولات اجتماعی را که به سوسیالیسم میرسند را ندارند، نیروی خلاق مبارزه طبقاتی را نمی شناسند،نقش سازنده دولت را درک نمی کنند، نفی دولت وسیاست یعنی اسیرکردن کارگران وزیرسلطه بورژوازی بردن آنانست. آنارشیسم،ِیک فرد گرایی بورژوایی است. باکونین درزمان خودبااشاره به گروهی ازروشنفکران گفته بود که همه حراف هایی را که آنارشیسم را نفهمند،به سکوت وادارخواهیم کرد،چون انسانها باتمام کوششها وتمایلاتی مادی،فرهنگی و اخلاقی، محصولی اجتماعی نیستند.ریکاردو هوخ ؛ شاعره آلمانی درکتاب بیوگرافی باکونین،سادگی وشورانقلابی اورا برروشنفکری مارکس ترجیح میداد.

ازجمله آثار او غیراز: مقالات،نامه ها،پیام ها، وسخنرانی ها، کتابهای : دولت گرایی وآنارشیسم، اصول انقلاب،ارتجاع درآلمان،دولت وخدا،آدم انقلابی وعقایدمسیحی، و پیام به برادرانم در روسیه، هستند.اودر بعضی ازآثارخود به آته ایسم و ماتریالیست بودن اش اعتراف می نماید.

درروسیه تزاری بعدازشکست انقلاب ۱۹۰۵ ،آنارشیسم جنبش توده ای گردید.این جنبش توده ای شامل سه جریان: آنارشیسم اقلیت های ملی،آنارشیسم کارگران صنعتی، وآنارشیسم دهقانی بود. یهودیان روسیه درجنبش آنارشیستی اقوام ملی نقش مهمی داشتند، ومهاجران روسی جنبش آنارشیستی رابه میان کارگران صنعتی آمریکا بردند.خلاف کارگران کارخانه های اروپای غربی،درروسیه واروپای جنوبی، دهقانان دست به انقلاب وشورش زدند، ودرروسیه خلاف کشورهای غرب اروپا،جنبش آنارشیسم دهقانی همیشه قوی بود.گرچه درطول انقلاب ۱۹۱۷-۱۹۲۱ آنارشیسم شهری وروستایی درروسیه هردوفعال بودند،بعداز ۱۹۱۸ بلشویکها به سرکوب جنبش های آنارشیست پرداختند.درکشور اوکرائین آنارشیسم دهقانی به رهبری ناسترو ماخنو حدود ۲ سال میان ۷ میلیون اوکرائینی حاکم گردید.

درحین انقلاب فرانسه آنارشیست و آنارشیسم مفاهیم عادی در تئوری سیاسی شدند.درآلمان آنارشیسم بیشتر فردگرایانه بودتا جمعگرایانه. درقرن بیست درحین جنبش دانشجویی دهه ۶۰ قرن گذشته یک رنسانس آنارشیستی بوجودآمد.درمیان جوانان چپ درکشورهای ایتالیا،اسپانیا،و فرانسه نظرات آنارشیستی باکونین هواداران زیادی یافت. گروهی آنارشیسم را فلسفه عمل وگروهی دیگرآنرا نظریه ای ایده آلیستی نامیده اند.درحال حاضر تعاریف گوناگونی ازآنارشیسم میشود؛ازجمله اینکه:آنارشیسم کوششی است صلح آمیز یا خشونت گرا با هدف پایان دادن به اتوریته،قدرت،تسلط و حاکمیت:دولت، کلیسا،قانون،مرد،سرمایه داری ،فئودالیسم وغیره بر انسانها .

علیشاد لربچه