از بازگشت تا خاکسپاری یک تبعیدی

سئوال بی جواب قدیمی اینست که چرا از قرن ۱۸ تا میانه قرن ۱۹ در غرب ، صدها جوان اشراف زاده تحصیل کرده ، طبقه مرفه خود را ترک نموده و در خدمت مبارزات عادلانه اجتماعی علیه شاهان ، حاکمان ، فئودالها ، کلیسا ، و بورژوازی نوپا ، در کنار مردم قرار گرفتند ؟. کروپتکین ، انقلابی روس ، یکی از اینگونه جوانان و شناخته شدگان تئوری آنارشیسم است .وی در سال ۱۹۱۷ با پیروزی انقلاب اکتبر ، بعد از ۴۱ سال تبعید به کشور خود باز گشت و مورد استقبال ۶۰ هزار همشهری قرار گرفت ، ۴ سال بعد در مراسم خاکسپاری او صدهزار نفر شرکت کردند و حزب کمونیست شوروی جوان، خواهان برگزاری مراسم دولتی برای وی شد که با مخالفت خانواده و همرزمانش قرار گرفت . کروپتکین یک اشرافزاده شورشگر بود . برنارد شاو در باره وی مینویسد ،- انسانی مهربان ، با ریشی سرخ ، همچون مقدسین و صورتی کودکانه که شباهتی به چوپانان کوهستانی داشت . کروپتکین در دوران دانشجویی گفته بود که مهمترین وظیفه او در زندگی آینده ، نوگرایی آنارشیسم و غلبه بر بحران آنست تا بتوان آنرا بطور موفق آمیز وارد مبارزات قرن بیستم نمود.
کروپتکین در آثار بیشمار خود به مبارزه علیه دولت، کلیسا، قانون، و حاکمیت اقتصاد بورژوایی پرداخت. او می گفت که ساختارهای آنارشیستی را حتی باید بتوان با انسانهای معمولی بنیاد نهاد و نه باانسانهای ایده آل و کامل. وی مینویسد که هدف جامعه آینده باید رفع نیاز فرد ، ورای خلاقیت و تولید اقتصادی او ، باشد ؛ یعنی هر کس باید به هر اندازه که نیاز داشته باشد ، دریافت کند و انتظار جامعه از تولید او باید به اندازه توانایی های وی باشد ، و در کمونیسم آنارشیستی آینده ، اجبار شغلی برای انسانهای تنبل وجود نخواهد داشت ، یعنی حق زندگی مهم است، و رفع نیاز انسان ورای نقش تولید او قرار دارد . امروزه اشاره میشود که کروپتکین خالق نظریه اوتوپی مثبت یا کمونیسم آنارشیستی است.
کروپتکین در زمان آموزش افسری در مرکز حاکمیت تزاری با سیستم زورگویی و اطاعت کورکورانه در ارتش و دولت آشنا شد . چون پدر اشراف او خود مالک ۱۲۰۰۰ دهقان بی زمین بود ، کروپتکین از دوران کودکی با رنج و فقر دهقانان بی زمین آشنا شد و با آنان احساس همدردی نمود ، گرچه وی به رمانتیک نمودن و ایده آلیزه کردن فقر دهقانان نیز میپرداخت . وی از سال ۱۸۶۸ تصمیم گرفت که در خدمت پاسخی برای مشکلات اجتماعی قرار گیرد . او در آغاز با نام مستعار برودین و در لباس روستایی به سخنرانی در کارخانه های ریسندگی و پشم ریسی روسیه پرداخت . وی میگفت که اساس فلسفه سرمایه داری بر اینست که اگر فرد حاضر به استثمار خود نباشد ، حقی برای دریافت کالاهای ضروری زندگی ندارد ، و سرمایه داری موجب استثمار محیط زیست و جدایی انسان از طبیعت شده است . او نظریه سوسیالیسم اتوریته را آنزمان نظامی زورگویانه پیش بینی نمود.
کروپتکین خالق آثار بیشمار، از جمله کتاب خاطرات و آثار تاریخی است. موضوع تحقیق او غالبا طبیعت انسان و توانایی او برای عملی نمودن فرم زندگی آنارشیستی است . وی در رشته های جامعه شناسی ، رفتارشناسی ، زیست شناسی، اخلاق ، تاریخ و صنعت و فن نیز مقالاتی نوشت و آثاری خلق نمود . کروپتکین یک آنارشیست سیستماتیک بود. از جمله آثار او – سخنان یک شورشی ، تسخیر نان ، کشاورزی ، صنعت و صنایع دستی ، و کتاب اخلاق انارشیستی ، هستند . کتاب اخلاق او سنتزی از تمام نظراتش است که در پایان عمر نوشته شد . او در زمینه اقتصاد دولتی خالق نظریه تعاونی ها و تولید و مصرف است.
کروپتکین ، اشرافزاده و انقلابی روس میان سالهای ۱۸۴۲-۱۹۲۱ زندگی نمود. او از سال ۱۸۷۲ تئوریسین جنبش نارودنیکی نیز بود . وی در سال ۱۸۷۴ در روسیه دستگیر ، ولی در سال ۱۸۷۶ توانست به غرب فرار کند. او از ۴۱ سال تبعید ، ۳۰ سال در لندن زندگی نمود و یکی از دائرت المعارف نویسان انگلیس بود . وی در سال ۱۸۸۲ در سوئیس با محفل باکونینی ها آشنا گردید . او در سال ۱۹۰۱ برای سخنرانی در محافل کارگری به آمریکا سفر نمود . کروپتکین در سال ۱۹۱۷ در زمان دولت موقت به روسیه بازگشت و طبق ادعای بلشویکها به تایید انقلاب اکتبر پرداخت.
کروپتکین در رشته های زمین شناسی ، رفتارشناسی و جغرافی دانی نیز دارای آثاری تحقیقی و علمی است . او بعنوان دانشمند علوم طبیعی برای دانشنامه انگلیسی مقاله نوشت ولی در زمان دیدار شاه انگلیس حاضر نشد که از روی صندلی خود برخیزد و موجب خشم دربار سلطنتی گردید . کروپتکین بعنوان دانشمند و نظریه پرداز اجتماعی در لندن برای مجلات تایمز ، طبیعت ، و شورش نیز مقاله نوشت . او در سالهای تبعید با آثار آنارشیستی پرودن آشنا شده بود .
کروپتکین با ساده نویسی خود ، آنارشیستی میانه رو بود که آنارشیسمی معتدل را نمایندگی میکرد . او در مخالف با دگماتیک و اسکولاستیک مارکسیستی کوشید تا نظریه فلسفه وحدت را مطرح کند . وی میگفت که عمل آنارشیستها باید بر اساس انقلاب دائم با کمک کلام ، نوشته ، خنجر ، سلاح و دینامیت باشد . او ولی باید بجای ترور شخصی جانبدار انقلاب توده ای بود . سوسیالیسم آنارشیستی کروپتکین بر اساس جنبه های عملی و نظری بود . او به جانبداری از مبارزه مدام و اجتماعی مخالف مشی چریکی و نیهلیسم ، طرفدار نظرات باکونین بود . در آنزمان اسپانیایی ها نشان دادند که بر اساس نظرات باکونین میتوان بخش مهمی از طبقه کارگر اسپانیا را در سازمانهای آنارشیستی سازماندهی نمود. بعدها کروپتکین خود به جرم تبلیغ نیهلیسم آنارشیستی مورد خشم و هدف ترور آنارشیستهای روس قرار گرفت . در دوران زندان کروپتکین در روسیه و انگلیس ، ویکتور هوگو و هربرت اسپنسر برای تخفیف زندانی او کوشش نموده بودند .

نصرت شاد