معادن زغال سنگ کشور مانند انبار باروتی هستند که ممکن است هر لحظه منفجر شوند.

حادثه معدن سوما در ترکیه و کشته شدن بیش از 300 معدن کار تا این لحظه؛ زنگ خطری بود تا به ایمنی معادن کشور به خصوص معدن زغال سنگ توجه ویژه شود. معادنی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در بدترین شرایط ایمنی به سر می برند و مانند انبار باروتی هستند که ممکن است هر لحظه منفجر شوند. نیمه های اسفند سال گذشته کمیته زغال سنگ خانه معدن ایران در بیانیه ای اعلام کرد در حال حاضر وضعیت ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور در بدترین شرایط خود از بدو شروع فعالیت‌های صنعتی معادن زغال‌سنگ کشور، ارزیابی می‌شود. در ادامه این بیانیه نوشته شده بود:« اکثریت ماشین‌آلات و تجهیزات در حال استفاده معادن زغال‌سنگ، کهنه و مستهلک است و از نظر فنی و استاندارد ایمنی، برای استفاده در معادن زغال ‌سنگ مجاز نیست. قیمت نامناسب خرید زغال ‌سنگ به وسیله دولت از معادن (خریدار اصلی ذوب‌آهن اصفهان و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران است) و عدم پرداخت مطالبات معوقه، سبب نامطلوب ‌شدن شرایط ایمنی در معادن زغال ‌سنگ شده که باتوجه به حساسیت و گاز خیزی بالا در معادن زغال ‌سنگ، احتمال بروز حوادث تلخ در این معادن را افزایش داده است.»

این بیانیه را خانه معدن در شرایطی صادر کرد که تنها چند روز از مرگ 3 معدنکار جوان و سوختگی شدید چند معدنکار دیگر در عمق 400 متری معدن زغال سنگ پونه زرند کرمان می گذشت. البته حوادثی از این دست به اتفاق های تکراری تبدیل شده است زیرا 4 ماه پیش از حادثه در معدن پون معدن زغال سنگی در شهر طبس دچار انفجار و آتش سوزی شد و در جریان آن 6 معدنکار جان خود را از دست دادند و 4 معدنکار دیگر نیز به شدت زخمی شدند. براساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی کارگران معدن بعد از کارگران ساختمانی بیشترین تعداد تلفات جانی را در حین کار دارند. همچنین آمارهای رسمی دیگری نشان می دهد سالانه حداقل 20 معدنکار در کشور جان خود را در اعماق زمین از دست می دهند.

استنشاق مواد سمی و گازهای خطرناک، ریزش، گازگرفتگی، انفجار و مسدود شدن تونل ها از شایع ترین دلایل بروز حوادث و مرگ و میر در این بخش است. به اعتقاد کارشناسان معمولا استاندارد نبودن معادن، عدم استفاده از روش ها و ابزار جدید در زمان حفر تونل و استفاده از معادن، آشنا نبودن کارگران و نیروی شاغل در معادن که اکثریت قریب به اتفاق آنان کارگران ساده هستند و فعالیت بیش از حد در شرایط سرمایی و گرمایی دلیل بروز حادثه می شود. این کارشناسان معتقدند نبود نظارت های کافی و هزینه بر بودن رعایت نکات ایمنی به خصوص در معادن خصوصی در سال های گذشته باعث شده تا معدنکاران بدون امکانات و تجهیزات ایمنی، ماسک، کلاه ایمنی و… در اعماق زمین مشغول کار باشند.

در این بین کمیته زغال سنگ خانه معدن کشور با ارائه راهکارهایی پیشنهاد داده است تا مصوبه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران برای تعیین قیمت زغال ‌سنگ خام و کنسانتره و کُک در سال ۱۳۹۲، که در آن حداقل اقدامات ضروری برای ایمنی معادن منظور شده، به صورت فوری اجرایی شود و وام های بلند مدتی از سوی دولت به کارفرمایان بخش خصوصی معادن برای خرید تجهیزات و ماشین آلات جدید، افزایش آموزش های ایمنی کار به معدنکاران و خرید تجهیزات ایمنی کار اختصاص یابد. در حال حاضر بیشتر معادن زغال سنگ کشور از سوی بخش خصوصی مورد بهره برداری قرار می گیرد و مشتری اصلی محصولات آن ها نیز کارخانه ذوب آهن اصفهان و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران است که به اعتقاد کارشناسان با پرداخت هایی بسیار کم زغال سنگ را می خرند و از سوی دیگر معوقات بسیار زیادی هم دارند.

سال گذشته در جلسه 20 خرداد 92 در کمیته پشتیبانی زغال سنگ وزارت صنع، معدن و تجارت مصوب شد که قیمت زغال سنگ از معادن در سال 92 نسبت به سال 91 بیشت درصد افزایش یابد و به هر تن 3900 برسد ولی این مصوبه جنبه اجرایی پیدا نکرد.

از سوی دیگر رئیس سازمان نظام مهندسی معدن کشور هم از سختگیرانه تر شدن استاندارهای مربوط به ایمنی معادن تا 6 ماه آینده خبر داده است و گفته با همکاری سازمان تامین اجتماعی مشغول تدوین دستورالعمل ایمنی معادن زغال سنگ و ایمنی معادن شن و ماسه هستند. در قوانین مربوط به بهره‌برداری معدن بر رعایت استانداردهای ایمنی تاکید شده است با این حال به گفته برخی صاحب نظران، رعایت این استانداردها منوط به خواست شخصی بهره‌برداران معدن بوده و نوع نظارت بر فعالیت معدنکاران نیز با‌ آنچه که در قانون معادن و قانون سازمان نظام مهندسی معدن آمده منطبق نیست. در حال حاضر بسیاری از کاشنی که دریافت کنندگان و دارندگان پروانه‌های اکتشاف معدن هستند تخصصی در این زمینه ندارند. همچنین بیشتر معادن کشور در زمان بهره برداری مهندسان ناظر فنی و ایمنی مقیم ندارند و به دلیل دستمزدهای پایین و دور بودن معادن از نظر جغرافیا مهندسان ناظر تنها ماهی یک تا دوبار به معادن سر می زنند و حضور شبانه روزی در معادن ندارند که این موضوع نیز ریسک کار را به شدت بالا برده است. به اعتقاد کارشناسان در این شرایط کار در معادن در کشور مانند بازی با جان معدنکاران است که هر لحظه باید با وجود درآمدهای نه چندان بالا در انتظار مرگ باشند. عدم رعایت ایمنی در محیط های کاری در کشور باعث شده تا روزانه به صورت میانگین 6 نفر جان خود را در حوادث حین کار از دست بدهند. براساس آمارهای رسمی ذخایر قطعی زغال سنگ کشور بیش از 350 میلیون تن برآورد شده است و حدود 100 معدن زغال سنگ در کشور وجود دارد. معادنی که بیشتر آن ها در منطقه طبس، البرز، شمال شرق خراسان، کاشان، اصفهان، مراغه و کرمان جای گرفته اند و وسعتی بیش از 60 هزار کیلیومتر دارند.