آنارشیسم چیست؟

کلمەی «آنارشی» (Anarchy) از ریشەی یونانی است. پیشوند an (یا a) به معنای «نفی»، «فقدان»، و «نبود» بعلاوەی Archos که به معنای «حکمران»، «مدیر»، «رئیس»، «فرماندار»، و یا «سلطەگر» است. و یا آنگونه که Peter Kropotkin می‌گوید، آنارشی از ریشەی یونانی و به معنای «مخالف سلطەگر» است. [Anarchism، p. ۲۸۴]

در حالیکه کلمات Anarchos و Anarchia غالبا «نداشتن حکومت» و یا «بی‌دولتی» تعبیر می‌شوند، آنارشیسم تنهای به معنای «بدون دولت» نیست. «An-Archy» به معنای «بدون حکمران» و یا بطور کلی به معنای «بدون حاکمیت» است. به عنوان مثال Kropotkin استدلال می‌کند که آنارشیسم «نه تنها به کاپیتال، که به ریشەهای آن — قانون، حاکم، و دولت — حمله می‌کند.» [Op. Cit.، p. ۱۵۰] برای آنارشیست‌ها، آنارشی «آنگونه که عموما تصور می‌شود، لزوما‌ به معنای بی‌سروسامانی نبوده اما به معنای فقدان دستور و فرمان است.» [Benjamin Tucker، Instead of a Book، p. ۱۳] از اینرو بهتر است نگاهی داشته باشیم به خلاصەی بسیار زیبای David Weick از آنارشیسم: «آنارشیسم می‌تواند به عنوان اندیشەای سیاسی و اجتماعی درک شود که مخالف همه نوع قدرت، حاکمیت، تسلط و طبقەبندی سلسلەوار بوده، اراده و خواستەای است برای فسخ تمامی آن‌ها… بنابراین آنارشیسم چیزی است فرا‌تر از» ضد دولت «… [حتی اگر] حکومت (دولت)… مرکز اصلی انتقاد آنارشیست باشد.» [Reinventing Anarchy، p. ۱۳۹]

به همین خاطر، آنارشیسم اصولا به جای آنکه تنها ضد دولت و یا ضد حکومت باشد، جنبشی است ضد سلسله مراتب. چرا؟ به این خاطر که «سلسله مراتب» ساختارهای سازماندهی شدەای هستند که به حاکمیت ماهیت می‌بخشند. نظر به اینکه دولت (حکومت) «بالا‌ترین» نوع سلسله مراتب است، آنارشیست‌ها –آنچنانکه گفته شد — مخالف دولت هستند، اما این تعریف کاملی از آنارشیسم نیست. این به این معناست که آنارشیست‌های واقعی نه تنها مخالف دولت، بلکه مخالف هر نوع سازمان سلسله وار و طبقاتی هستند. به گفتهٔ Brian Morris:

«اصطلاح آنارشی از ریشەی یونانی بوده و در اصل به معنای» نبود حکمفرما «است. آنارشیست‌ها مردمی هستند که هر نوع حکومت و قدرت اجباری، سلسله مراتب و سلطەگری را رد می‌کنند. بنابراین طبق گفتەی آنارشیست مکزیکی Flores Magon، آنارشیست‌ها مخالف» سه گانەی تاریکی «– دولت، کاپیتال و کلیسا — هستند. از اینرو، آنارشیست‌ها در کنار مخالفت با کاپیتالیسم و حکومت، مخالف هر نوع قدرت دینی و مذهبی نیز هستند. آنارشیست‌ها به دنبال دایر کردن حالتی از آنارشی هستند که جامعەای است بدون قدرت متمرکز و عاری از هرگونه نهاد اجباری، جامعەای متشکل از انجمن‌های داوطلبانه.» [Anthropology and Anarchism، pp. ۳۵-۴۱، Anarchy: A Journal of Desired Armed، no. ۴۵، p. ۳۸]

پرداختن به واژەی «سلسله مراتب» در این متن پدیدەای جدید است — آنارشیست‌های «کلاسیک» همچون Proudhon، Bakunin و Kropotkin اگرچه از این واژه استفاده کردند، اما بسیار کم (آنان معمولا واژەی «حکمران» که اختصار «طرفدار تمرکز قدرت در دست یک نفر» بود را به کار می‌بردند.) با اینحال، از نوشتەهای آنان روشن است که آن‌ها مخالف سلسله مراتب طبقاتی و نابرابری در میزان قدرت و امتیازات در میان افراد بودند. Bakunin در این باره چنین می‌گوید:

«آیا می‌خواهی هیچکس نتواند به همنوع خود ظلم و ستم کند؟ پس اطمینان حاصل کن که هیچکس قدرت را در تصرف خود ندارد.» [The Political Philosophy of Bakunin، p. ۲۷۱]

دوباره متذکر می‌شویم که این مخالفت با سلسله مراتب تنها به دولت و یا حکومت محدود نمی‌شود. این ضدیت در کنار روابط سیاسی، تمام روابط مستبدانەی اقتصادی و اجتماعی — به خصوص روابط وابسته به مالکیت کاپیتالیستی و حقوق (دستمزد) کارگری — را شامل می‌شود. این را می‌توان از استدلال Proudhon چنین ارزیابی کرد: «کاپیتال… در زمینەی سیاسی مشابه حکومت است… دیدگاه اقتصادی کاپیتالیسم، سیاست دولت و حاکمیت، و دیدگاه مذهبی کلیسا مشابه به هم بوده و به طرق مختلف به هم متصل هستند. حمله به یکی، مترادف با حمله به همەی آن هاست… آنچه که کاپیتال به کارگر روا می‌دارد، و دولت به آزادی،‌‌ همان چیزی است که دین به روح روا می‌دارد. این سه گانەی استبدادی به‌‌ همان مقدار در عمل زهرآلود است که در فلسفه. مؤثر‌ترین راه ستم کردن بر مردم این است که همزمان تن، اراده و خرد آن‌ها را به بردگی گرفت.» [quoted by Max Nettlau، A Short History of Anarchism، pp. ۴۳-۴۴] در نتیجه در می‌یابیم که Emma Goldman مخالف کاپیتالیسم بود، چرا که «مرد [یا زن] باید کار و تلاش خود را بفروشد،» و بنابراین، «تمایلات و داوری او تابع ارادەی ارباب است.» [Red Emma Speaks، p. ۵۰] چهل سال قبل Bakunin همین نکته را مطرح کرد که زیر سلطەی سیستم کنونی، کارگر نفس و آزادی خود را در ازای دستمزد به کاپیتالیست می‌فروشد. [Op. Cit.، p. ۱۸۷]

بنابراین، «آنارشی» فرا‌تر از یک «مخالفت ساده با دولت» است. آنارشی به معنای مخالفت با هر نوع نهاد استبدادی و سلسلەوار است. به گفتەی Kropotkin، «تولد آنارشیست در جامعه… ریشه در انتقاد او از نهادهای طبقاتی و تصور مستبدانه از اجتماع… و تجزیه و تحلیل تمایلات بشر در جنبش‌های ترقی خواه دارد.» [Op. Cit.، p. ۱۵۸] برای Malatesta، آنارشیسم «در طغیانی اخلاقی بر علیه بی‌عدالتی اجتماعی متولد شد» و اینکه «علل بیماری‌های خاص اجتماعی را می‌توان در مالکیت کاپیتالیستی و دولت ریشه یابی کرد.» زمانی که انسان ستمدیده «سرنگونی دولت و مالکیت را طلب کرد، آن هنگام بود که آنارشیسم متولد شد.» [Errico Malatesta: His Life and Ideas، p. ۱۹]

در نتیجه، هرگونه تلاش برای نشان دادن آنارشی فقط و فقط به عنوان «ضد دولت» اشتباهی در تفسیر کلمه و جنبش آنارشیست است. آنگونه که Brian Morris می‌گوید: «به هنگام بررسی نوشتەهای آنارشیست‌های کلاسیک… و نیز خصوصیات جنبش آنارشیست… بدیهی است که آنارشی هیچ وقت محدود به» ضد دولت «نبوده است. آنارشی همواره هر نوع حاکمیت و استثمار را به مبارزه طلبیده و به طور مساوی منتقد کاپیتالیسم، دین و دولت بوده است.» [Op. Cit.، p. ۴۰]

و دوباره خاطر نشان می‌سازیم که آنارشی به معنای هرج و مرج نبوده و آنارشیست‌ها به دنبال ایجاد هرج و مرج و بی‌نظمی نیستند. در عوض، ما خواستار ایجاد جامعەای استوار بر آزادی فردی و تعاون هستیم. به عبارت دیگر، نظم و ترتیب از پایین به بالا… نه آنکه بی‌نظمی از بالا به پایین و آن هم توسط حاکمیت. چنین جامعەای بازتاب آنارشی واقعی است، جامعه‌ای بدون حکمران و سلطەگر.

در حالی که ما در این قسمت در مورد معنای آنارشی بحث می‌کنیم، Noam Chomsky بعضی از جنبەهای آنارشی را اینچنین خلاصه می‌کند: «در یک جامعەی حقیقتا آزاد، هرگونه ارتباط میان انسان‌ها که فرا‌تر از رابطەی خصوصی است — به معنای اینکه شکل نهادی به خود می‌گیرد — در انجمن یا محل کار، خانواده، جامعەی بزرگ‌تر، یا هر چیز دیگری، بایستی زیر کنترل مستقیم شرکت کنندە‌ها باشد.» [Anarchism Interview] در اینصورت، جامعه به هیچ عنوان به طبقات «اربابان و کارگران» و یا «فرمانداران و بردگان» تقسیم نخواهد شد. یک جامعەی آنارشیست بر مشارکت آزادانەی سازمان‌های تعاونی استوار است و از پایین به بالا اداره می‌شود. قابل ذکر است که امروزه آنارشیست‌ها تلاش می‌کنند تا حد ممکن چنین جامعەای را در سازمان‌ها، مبارزات و فعالیت‌های خود به وجود آورند.

ترجمە از: www. no-compromise. blogfa. com