آنارشيسم کوتاه و ساده

آنارشیسم از ریشه یونانى Anarxos (آنارخوس) یا an – archg (آنارچى) یا Anarkhia (آنارکیا) به معناى بدون فرمانروا است. منابع علوم اجتماعى ـ سیاسى از اصطلاح آنارشیسم دوگونه تعریف ارائه داده‏اند: ۱. آنارشیسم، فلسفه اجتماعى و آموزه سیاسى است که مبتنى بر ارج گذارى به آزادى فرد بوده است و با عقاید آزادى‏خواهانه و پیش رو، پیوستگى دارد. در اندیشه آنارشیستى، نفى هرگونه اقتدار زورمندانه‏اى که انسان‌ها بر یکدیگر اعمال مى‏کنند، ضرورى است.
تاریخچه آنارشیسم چهره‏هاى گوناگون اندیشه آنارشیستى را طى دورانهاى گذشته، در آثار فلاسفه، اندیشمندان مذهبى، نویسندگان و شعراء مى‏توان ردیابى کرد. زنون، فیلسوف یونانى و بنیان گذار مکتب رواقى، در سه قرن پیش از میلاد، هواخواه این تفکر بوده است. وى مى‏گفت: غریزه طبیعى در نهاد بشر است که او را به سوى زندگى اجتماعى رهنمون مى‏شود؛ لذا نیازى به قانون، دولت و… نیست. شخصیت انسان بدون دولت بهتر پرورش مى‏یابد. در قرون وسطى نظیر همین اصل از طرف گروههاى دینى، مانند: آناباتیست‌ها و مساواتیان ترویج مى‏شد. لویى آرمان نخستین بار واژه Anarchy (آنارچى) را که نشانگر جامعه بى‏حکومت است، در توصیف جامعه سرخپوستان که بدون دولت، قانون، زندان و… بودند، به کار برد. آنارشیسم در فاصله سالهاى ۱۸۴۰ و ۱۸۸۰ میلادى در سراسر اروپا شیوع پیدا کرد. مالاتستا در اروپا و آمریکا فعالیتهاى تبلیغى و انقلابى آنارشیستى اجرا مى‏کرد. این اندیشه نخستین بار در اواخر قرن هیجدهم توسط ویلیام گادوین طرح شد. وى در رساله سیاسى‏اش به اندیشه آنارشیسم سامان داد. او پیرو فلسفه خردگرایى بود که نهادهاى سیاسى را مسبب پلیدیهاى اخلاقى و مانع خردورزى مى‏دانست، و مى‏گفت: قوانین امروزى نتیجه عقل و خردمندى نیاکان ما نیست، بلکه حاصل شهوات، ترس‌ها، حسادت‌ها و جاه‏طلبی‌ها مى‏باشد و علاجى که چنین قوانینى عرضه مى‏دارند، به مراتب از مفاسدى که مدعى دفع آن‌ها هستند، بد‌تر است. آنارشیسم در قرن نوزدهم توسط ژوزف پرودن فیلسوف و روزنامه‏نگار فرانسوى مورد توجه قرار گرفت، او با به کار بردن اصطلاح آنارشیسم، اظهار داشت: حکومت و مالکیت اموال، مایه شر و فسادند. و صریحا خواستار نفى آن‌ها شد. اندیشه آنارشیستى مرزهاى زادگاه خود (اروپا) را در نوردید و وارد سرزمینهاى اروپاى شرقى، روسیه و حتى آمریکا شد. پس از پرودن دو نفر از اشراف زادگان روسى (باکونین و کروپوتکین) به ترویج این نظریه پرداختند؛ اولى با لحن تند و دومى با لحن ملایم. باکونین پس از سال ۱۸۶۴م. دست به ترویج عقاید آنارشیستى متأثر از هگل زد. خدا باورى را با آزادى انسان ناسازگار دانست و منکر خدا شد؛ حتى دولت و نمایندگان منتخب مردم را نیز قبول نداشت و کمونیزم را نیز ضد آزادى و مردود مى‏شمرد. کروپوتکین از همه بیشتر در ترویج آنارشیسم تلاش کرد، ولى تلاش وى براى یافتن مبناى علمى براى آنارشیسم ناکام ماند. وى در اثر ضد داروینى خود نشان داد که کمک متقابل در طبیعت و جامعه به اندازه تنازع بقاء اهمیت دارد. در حال حاضر، آنارشیستهاى نو (نئوآنارشیست‌ها) در کشورهاى اروپایى، مانند: آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا در تلاش ترویج بیش از پیش افکار خود بوده و خواهان اجتماعى کردن ابزار و وسائل تولید هستند.
مدلهاى آنارشیسم آنارشیسم خود به گروه‌ها و گرایشهایى تقسیم مى‏شود، مانند: فردگرایى، جمع‏گرایى، تعاون‏گرایى و…. تمام گروههاى آنارشیستى در اصول بنیادین خود، یعنى آزادى فرد و نفى حکومت و دولت مشترک هستند و از لحاظ نظرى به آنارشیسم فمینیسم، کمونیستى، سندیکالیستى و… تقسیم مى‏شوند. پیروان آنارشیسم براى رسیدن به اهداف مکتبى خود به دو طیف تندرو و میانه‏رو تقسیم شدند. پرودن و باکونین در تواناییهاى انقلاب حدّى نمى‏شناسند، و هر نوع دولتى را شر مطلق مى‏دانند گادوین معتقد است که حکومت ماشین بى‏رحمى است و علاجش انهدام کامل است. (۱۵) در قرن نوزدهم شمار زیادى از سیاست مداران را ترور کردند، مانند: مک کینلى رئیس جمهور آمریکا، تزار اول امپراتور روس، هامبرت شاه ایتالیا، کارنو رئیس جمهور فرانسه و…. اشتینر (- ۱۸۰۶ م.) آنارشیست آلمانى مى‏گوید: من جنگ با دولت‌ها را هر قدر هم که دموکراتیک باشند، اعلام مى‏کنم. خدا، وجدان، وظیفه، قانون و… دروغ هستند. مى‏نویسند که وى آنارشیست بود، حریص آتش و خون. اما دیدگاه معتدل آنارشیسم، تنها مخالف هر گونه قدرت است و بس، مثلاً تولستوى مطلقا با انقلاب میانه‏ اى ندارد. اصالت فرد و آزادى اگر هیچ مرزى نداشته باشد، به سلب آسایش و آزادى افراد مى‏انجامد و اگر حد و مرز داشته باشد، تبیین و اجراى آن بدون قانون و حکومت محال است اندیشه تولستوى در حدود سالهاى ۱۹۰۰ م. مبتنى بر \ «احتراز از شدت عمل\» بود و هر چند با طرز تفکر ملل غرب ناسازگار بود، ولى گاندى که با تولستوى نامه نگارى داشت، با بهره‏گیرى از این اصل هند را از یوغ استعمار آزاد کرد. گاندى به تمام معنا آنارشیست نبود و طرفدار تشکیل حکومت بود. اصول و مؤلفه‏هاى آنارشیسم اندیشه آنارشیسم بر مبانى و اصول متعددى از جمله: فردگرایى، انسان گرایى، اختیارگرایى، بى‏قانونى، شورش و انقلاب، آزادى مطلق، و از همه مهم‏‌تر ستیز با هر گونه حکومت استوار است. آنارشیسم با توجه به این مبانى با هر گونه نهاد و سازمان اعم از دینى و غیردینى مخالف است و انسان را یک موجود کاملاً آزاد مى ‏انگارد.