نظامی گرایی در منطقه ژئوپلیتیکی حوزه دریای خزر(کاسپین)

مقدمه

مریم وریج کاظمی – امروزه انرژی نفت و گاز زیر بنای توسعه اقتصاد جهان و یکی از ارکان اصلی قدرت محسوب میشود و تامین آنرابطه ای تنگاتنگ با توسعه اقتصاد داخلی کشورها پیدا کرده است. منطقه ژئوپلیتیکی حوزه دریای خزر به دلیل منابع سرشار انرژی و همچنین نزدیکی جغرافیایی با کشورهای صنعتی در غرب و شرق جهان و همچنین خلیج استراتژیک فارس،موقعیت ویژه ای در تدوین استراتژی های سیاسی و اقتصادی قدرت های بزرگ و کشورهای پیرامونی اشبه خود اختصاص داده است. طبق آمار اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکامجموع ذخایر انرژی تأیید شده دریای خزر۴۸‌میلیارد بشکه نفت و ۲۹۲تریلیون فوت‌مکعب گاز طبیعیبرآورد شده استو بیشتر در بخش های جنوبی این دریا قرار دارد.

در ارتباط با نگرش بازیگران جهانی به دریای خزر سه رویکرد امنیتی و سیاسی و اقتصادی وجود دارد که به دلیل موقعیت منحصر به فرد ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی این دریا، نگرش اقتصادی و امنیتی نقش تعیین کننده ای در سیاست خارجی کشورهای حاشیه دریای خزردارد. امروزه با شکل گیری بحران اقتصادی، بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در محدوده دریای خزر هر یک براساس منافع و علایق خود جهت گیری خاصی را در رابطه با این بحراناتخاذ نموده اند که بعضا با تحرکات نظامی در این دریا نشان داده می شود.

استراتژی قدرتهای فرامنطقه ای در منطقه ژئوپلیتیکی حوزه دریای خزر

فروپاشی شوروی وظهور چهار جمهوری جدید در حاشیه دریای خزر از یک سو و اهمیت ذخایرانرژی نفت و گاز دراین دریا از عملیات اکتشاف و حفاری تا چگونگی ترانزیت آن به  بازارهای مصرف از سوی دیگر،  این منطقه را از اهمیت سیاسی و اقتصادی و امنیتی ویژه ای برخوردار کرده است. ذخایر انرژی دریای خزر از منظر جغرافیایی به سه قدرت جهانی یعنی روسیه ،چین و اتحادیه اروپا نزدیک است و همین امرباعث شکل گیری دو حلقه ژئواستراتژیک از دو قدرت قدیمی و سیاسی شده است. یک حلقه ژئواستراتژیک پیرامون دریای خزر که سلطه روسیه و ایران بر آن مشهود است و شامل منطقه استراتژیکایران،ترکمنستان، آذربایجان،قزاقستان میشود و حلقه استراتژیکدیگرترکیه، ارمنستان،ازبکستان، افغانستان به علاوه محور پکن،دهلی و تهران نیز به آن اضافه می شود.این دریا همزمان در چهار سیستم منطقه ای یعنی آسیای مرکزی، قفقاز، اروپا و خاورمیانهایفای نقش میکند. در حال حاضر اروپا و چین بر سر تامین انرژی خود از حوزه دریای خزر باهم در رقابت شدید هستند.

از طرف دیگر دولتهای اروپایی در خصوص دسترسی آسان به منابع انرژی، تامین امنیت عرضه انرژی و خطوط لوله انتقال انرژی و دسترسی به گاز مایع و مسیرهای امن و کم هزینه برای انتقال آن به بازارهای مصرفی خود دغدغه مشترک داشته و تلاش دارند تا از طریق سازمان ها و نهادها فراملی همچون سازمان تجارت جهانی و نیز سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی، رفتار تولیدکنندگان بزرگ انرژی این منطقه را تحت نظم مطلوب خود درآورند و از کشورهای ساحلی خزر بخواهند تا با ایفای نقش متناسب با قوانین و مقررات بین المللی و پذیرش اصول و قوانین حاکم بر بازار آزاد و سرمایه گذاری های متقابل این اتحادیه را یاری رسانند،با این تفاسیر چالش امنیت انرژی تهدیدی پایدار برای اعضا این اتحادیه است و هرگونه بی ثباتی در منطقه خزر تاثیر منفی بر اقتصاد کشورهای اروپایی خواهد گذاشت.

دریای خزر به دو دلیل برایکشورهای اروپایی دارای اهمیت است، دلیل اول این است کهمنطقه خزر بازارقابل توجهی برای محصولات اروپایی و نیروی کار جوان در اروپاست و دوم اینکه ذخایر انرژی خزر پتانسیل لازم برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی در اروپا و دوری از وابستگی به انرژی روسیه را داراست. از این رو منافع و وظایف اتحادیه اروپا در منطقه ژئوپلیتیکی دریای خزر به توسعه استراتژی خود در این منطقه، توسعه روابط با قفقاز و کشورهای حوزه دریای خزر به عنوان جایگزین مطلوب برای اوپک، حمایت از توسعه زیر ساختهای فناوری اطلاعات و ترانزیت شرق به غرب برای اتصال منابع انرژی منطقه به بازارهای اروپایی، گسترش مسیرهای اصلی خطوط لوله از منطقه ژئوپلیتیکی دریای خزر به اروپا و هماهنگی منافع ملی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در منطقه با در نظر گرفتن چهارچوب سیاست مشترک خارجی و امنیتی ختم می شود.بی شک اروپاو دیگر مصرف کنندگان انرژی، امنیت انرژی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار می دهند و جهت رفع موانع پیش روی آن سعی در حضور نظامی در دریای خزر خواهند داشت.

حضور قدرتهای فرامنطقه ای در منطقه ژئوپلیتیکی حوزه دریای خزر

کارشناسان مسائل انرژی معتقدند که آمارهای موجود در مورد میزان حجم ذخایر انرژی در دریای خزر تا حدی اغراق آمیز به نظر می رسد و مقصد جذابی را برای  جذب سرمایه گذاری خارجی در بخش صنعت نفت و گاز جمهوری های تازه استقلال از شوروی سابق بوجود می آورد. اما باید در نظر داشت که دریای خزر در چهارراه بازار مصرف انرژی جهان قرار دارد و در تجزیه و تحلیلهای مربوط به سیاست انرژی، همگرایی بازارانرژی رابطه نزدیکی با امنیت انرژی،توسعه پایدار و جذب سرمایه گذاری دارند، از این رو قدرت های بزرگ صنعتی در مناطقی که دارای منابع استراتژیک انرژی باشددائما در حال تنش و درگیری هستند.

در بین کشورهای ساحلی دریای خزر، قزاقستانعلاقمند به تقویت رشد اقتصادی اش با اتحادیه اروپاست. این کشور تکنولوژی بالا از اروپا وارد می کند و به طور مشخص اروپا هم وارد کننده مواد خام صنعتی از آن کشور است. برای قزاقستان نزدیک شدن به غرب فرصت خوبی در حوزه اقتصادی اش بوجود آورده است.

از طرف دیگر جمهوریآذربایجان علاقه زیادی به حضور بازیگران فرامنطقه ای در منطقه خزر دارد و یکیاز دلایلنزدیکی سیاسی این کشور به امریکا و ناتو فشار بر شرکتهای نفت و گاز روسیه می تواند باشد. کمک امریکا بهجمهوری آذربایجان با هدف حمایت از بخش غیردولتی در مسائل اقتصادی،تقویت همکاری نیروی های مسلح با ناتو افزایش امنیت مرزهای دریایی، تقویت توانایی کشور برای مبارزه با تروریسم و مواد مخدر و قاچاق و دیگر جرایم فراملی صورت می گیرد.جمهوری آذربایجان به حفظ روابط پایدار با همسایگانش برای ایجاد همکاری پایدار توسعه اقتصادی می کوشداز این رو این کشور به ترکیه و گرجستان دو کشوری که دارای گرایشات غربی هستند به جهت احداث خطوط لوله انرژی توجه خاص دارد.سال ۲۰۱۳ سال سرنوشت ساز در روابط دو جانبه بین اتحادیه اروپا و جمهوری آذربایجان بودچراکههمکاری استراتژیک انرژی در میدان گازی شاه دنیز باعث تقویت روابط بین آنها شد. این درحالیست که همکاری در کنسرسیوم شاه دنیز یک گام مثبت استراتژیک در زمینه امنیت انرژی اروپا محسوب میشود.در حالیکه آذربایجان رابطه نزدیک با ناتو و اتحادیه اروپا برقرار کرده است، ترکمنستان خواهان روابط بهتر با روسیه و شرق از جمله چین استچراکه ترکمنستان وابسته به خطوط انتقال انرژی روسیه برای صادرات گاز طبیعی است و اختلاف ترکمنستان و آذربایجان بر سر حوزه نفتی سردار باعث شد تاترکمنستان به روسیه نزدیک تر شود،از این رو ترکمنستان روسیه را شریک استراتژیک خود می داند. همچنین ترکمنستان روابط خوبی با چین در جهت توسعه منابع انرژی اش برقرار کرده است و در نوامبر ۲۰۱۳ بر سر همکاری های استراتژیک در زمینه آموزش نظامی متعهد شده اند.ترکمنستان همواره حمل و نقل دریایی و ایجاد یک مرکز واحد مشترک برای مدیریت دریای خزر را از اولویت های اساسی خوددر تحقق اهداف ملی اش قرار داده است.

ترکیه نیز در طی چند سال اخیر بهدریایخزر توجهبیشتریداردوایندریاوکشورهای اطراف آن را به عنوان حوزه دریایی نزدیکبه خود محسوب کرده است. ترکیه معتقد استدریای خزر در دستیابی اش به آسیای میانه، نقشکلیدی دارد.همکاریایجادشده میانآذربایجان،قزاقستان،ازبکستانوترکمنستان در مقابل روسیهیکی از اصول اساسی سیاست ترکیه در آسیای میانه است. در حال حاضر ترکیه در تلاش برای حضور در کشورهای ساحلی خزر و سرمایه گذاری بر روی بخش انرژی این کشورهاست.از سوی دیگر اکثر کشورهای حوزه دریای خزر عضو پیمان شانگهای هستند که تمرین های نظامی و گسترش اعضاء این سازمان چالشی برای غرب محسوب می شود. سازمان همکاری های شانگهای با توجه به توانایی های بالقوه خود می تواند در آینده بیشترین چالش را برای امریکا ایجاد کند. تشکیل سازمان همکاری های شانگهای پس از فروپاشی نظام دو قطبی بیانگر شکل گیری شرایط جدید در سطح نظام بین الملل و همچنین در اوراسیاست. روسیه و چین به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی،هند و پاکستان به عنوان دو قدرت هسته ای و ایران به عنوان یک ابرقدرت منطقه ای بالقوه که به عنوان ناظر حضور دارد، امریکا را به عنوان مهمترین قدرت جهان نسبت به حضور موثرترین قدرت های قرن۲۱ در این سازمان بسیار حساس کرده است.

از دیگر علل حضور قدرتهای فرامنطقه ای در کشورهای حاشیه دریایخزر،ضعف سیستم سیاسی و امنیتی در جمهوری های تازه استقلال یافته از شوروی سابق است بطوریکه این کشورها سعی دارند با حضور قدرتهای فرامنطقه ای مانند آمریکا امنیت خود را تأمینکنند و در بعد اقتصادی با توجه به وابستگی اقتصادی یک سویه به روسیه و همچنین اوضاع نامساعد اقتصادی، بهبود وضعیت اقتصادی خود را در پیوند با غرب بویژه آمریکا جستجوکنند.آشکار است که کشورهای ساحلی خزر به همراه ازبکستان، ارمنستان،گرجستان و ترکیه بدلیل نقش مهم اقتصادی، سیاسی و استراتژیک از نظر ذخایر و ترانزیت انرژی مورد علاقه و حمایت امریکاقرار دارند.

علل گرایش های نظامی در منطقه ژئوپلیتیکی حوزه دریای خزر

بی شک منافع اقتصادیباعث حضور نظامی قدرت های فرامنطقه ای به ویژه آمریکا و غرب در منطقه خزر به پشتوانه بهره وری از منابع انرژی در این دریا شده است.رقابت بر سر تعیین حدود و مرزهای جغرافیایی و نیز رژیم حقوقی دریای خزربه همراه تلاش برخی کشورها برای دست یابی به حداکثر منافع از ذخایر انرژی، نبود اعتماد متقابل و درک مشترک از مفاهیم و مولفه های تهدید زا و از بین رفتن بخش مهمی از زمینه های استفاده از فرصت های مشترک و ورود به عرصهرقابت های سیاسی، نظامی و غیره را می توان از جمله دلایل رشد گرایش های نظامی در دریای خزر معرفی کرد و این در حالی است که نفوذ و حضور کشورهایی مانند آمریکا در حوزه دریای خزر بر پیچیده تر شدن تعامل و بازی متقابل کشورهای پیرامونی این دریا افزوده است.

مباحث انرژی دریای خزر در کنار مزایای نسبی و امتیازات ثابت ناشی از مسائل ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود با چالش فزاینده ناشی از حضور نظامی مواجه است به طوری که سایر موضوعات مربوط به این دریا هر یک به نوعی با رفع این معضل و امکان تعامل و میزان ارتباط با سایر بازیگران منطقه ژئوپلیتیکی دریای خزر مربوط می شود و از آن تاثیر می پذیرد.اما حضور نظامی در دریای خزر حول سه محور احیای موقعیت از دست رفته ابرقدرتی روسیه در مقیاس جهانی، مهار قدرت و نفوذ قدرتهای فرامنطقه ای در معادلات اقتصادی و جهانی و کنترل حضور آن کشور در حوزه نفوذ راهبردی و امنیتی روسیه و همچنین تحکیم و تعمیق وابستگی اروپا به گاز روسیه شکل گرفته است.کشورهای ساحلی دریای خزر در عین حال می کوشند جایگاه ویژه خود را در تامین نیاز گازی و انرژی اروپا همچنان حفظ کنند. از این رو می توان گفت که موضوع انتقال انرژی به کشورهای صنعتی عامل اصلی حضور نظامی در دریای خزر است.از سوی دیگر تحرکاتنظامی در دریای خزر برای پاسخ به اهدافی نظیرجلوگیری از حملات احتمالی به سکوهای نفتی و تانکرهای حمل مواد سوختی، حفاظت از کشتی های تجاری، مبارزه علیه صید غیرقانونی ماهیان خاویاری و مدیریت در برابر شرایط سخت آب و هوایی دنبال می شوند.

حضور روسیه و ایران به عنوان دو کشور برتر ساحلی دریای خزردارای اهمیت است و به عنوان پل ارتباطی نقش موثری را بین شرق و غرب جهان بازی می کنند و همچنین از بازیگران اصلی در صحنه شطرنج خزر محسوب میشوند. روسیه به لحاظ سابقه سلطه و کنترل در کشورهای عضو شوروی سابق و همچنین نفوذ سیاسی و تراز تجاری برتر و نیز از جهت حجم ذخایر و امکانات تولید و شبکه خطوط لوله گاز،می توان این کشور را یک ابرقدرت منطقه ای به حساب آورد. برای روسیه دریای خزر یک منطقه سنتی برای تعقیب منافع ملی اش است و از طریق مبادلات اقتصادی سعی در گسترش نفوذ خود دارد. این درحالیست که در سال های اخیر روسیه به دلیل تهدید به از دست دادن کنترل بر مسیرهای صادرات انرژی تحت فشار قرار گرفته است. روسیه برای خروج از این فشار سه هدف حفاظت و تقویت موقعیت اش در منطقه، ترویج ثبات در منطقه و توسعه همکاری های منطقه ای را دنبال می کند. با این حال ثبات و توسعه همکاری های منطقه ای نیاز فوری به حل و فصل وضعیت رژیم حقوقی دریای خزر دارد. با این تفاسیر برای روسیه دریای خزرمی تواند یک چالش ژئوپلیتیکی محسوب شود.

در حالی که سیاست امریکا در این دریا بر سه اصل کلی افزایش قابلیت اطمینان از تامین انرژی، توسعه فرصت های اقتصادی و حل وظایف ژئواستراتژیک استوار است، اماایالات متحده امریکا تحت استراتژی گسترش مبادلات تجاری و اقتصادی با کشورهای ساحلی دریای خزر مسیرهای صادراتی انرژی روسیه را  تهدید می کند. از طرف دیگر مقامات امنیتی امریکا معتقدند ناتو می تواند نقش مهمی در مدیریت جریان انرژی ایفا کند و حضورش باعث جلوگیری از تنش در مسیرهای انرژی، تجاری و اقتصادی در دریای خزر شود.

بررسی ها در این مقاله نشان داد که گرایشها و تحرکات نظامی در دریای خزر حول سه محور اساسی یعنی ترانزیت حامل های انرژی کشورهای حوزه دریای خزر به بازارهای مصرف جهانی از طریق خطوط لوله نفت و گاز روسیه، جلوگیری از همگرایی کشورهای ساحلی دریای خزر و استفاده بهینه از منابع اولیه خام کشورهای منطقه دور می زند. ترانزیت انرژی و  مسائل مربوط به امنیت انرژی از دلایل عمده وابستگی بازارهای صنعتی جهان به ذخایر انرژی کشورهای ساحلی دریای خزر و تلاش کشورهای مصرف کننده در اروپا در تنوع بخشی به مسائل انرژی خود وبیرون کشیدن بازار خود از زیر سلطه انرژی روسیه است.دلیل اصلی تحرکات نظامی در دریای خزر وجود منابع متعارض و دیدگاههای متفاوت بین بازیگران صحنه داخلی از یک سو و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای از سوی دیگر است.

مریم وریج کاظمی

———————————————————————————————–

آدرس و اسامی صفحات مرتبط با اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان

Anarchist Union of Afghanistan and Iran, May 24, 2018

P.S:The possibility of joining new people and groups of anarchists will be permanent

The Union has many social media and other communication channels. You will find them at the bottom of this page

۱- آدرس عصر آنارشیسم در اینستاگرام

https://instagram.com/asranarshism/

—————————————-

۲- آدرس عصر آنارشیسم در تلگرام

https://telegram.me/asranarshism —————————-
۳- عصر آنارشیسم در توئیتر https://twitter.com/asranarshism ———————————– ۴ – فیسبوک عصر آنارشیسمhttps://www.facebook.com/asranarshism ————————————— ۵ – فیسبوک بلوک سیاه ایرانhttps://www.facebook.com/iranblackbloc

————————————————–

۶ – فیسبوک آنارشیستهای همراه روژاوا و باکورAnarchists in solidaritywiththeRojava

https://www.facebook.com/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%88%DA%98%D8%A7%D9%88%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1-Anarchists-in-solidarity-with-the-Rojava-434646579975914

———————————————————-

۷ – فیسبوک دفاع از زندانیان و اعدامیان غیر سیاسی

https://www.facebook.com/sedaye.bisedayan

————————————————————

۸ – فیسبوک کارگران آنارشیست ایران

https://www.facebook.com/irananarchistlabors

——————————————————

۹- فیسبوک کتابخانه آنارشیستی

https://www.facebook.com/anarchistlibraryfa

————————————————–

۰ ۱– فیسبوک آنارشیستهای همراه بلوچستان

https://www.facebook.com/anarchistinsupportbaluchistan

—————————————————–

۱۱ – فیسبوک  هنرمندان آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchistartistss

————————————————-

۱۲ – فیسبوک دانشجویا ن آنارشیست

https://www.facebook.com/anarchiststudents

——————————————-

۱۳ – فیسبوک شاهین شهر پلیتیک

https://www.facebook.com/shahre.shahin

———————————————–

۱۴ – فیسبوک آنتی فاشیست

https://www.facebook.com/ShahinShahrPolitik

————————————————

۱۵ – آدرس آنارشیستهای مریوان در کانال تلگرام

https://t.me/anarchyinmarivan

———————————

۱۶-آدرس تماس با ماcontact us

info@asranarshism.com

———————————

۱۷ – سایت عصر آنارشیسمhttps://asranarshism.com

——————————————–

۱۸ – آدرس کانال آنارشیستهای کردستان در تلگرام
بڵاوکردنەوەی بیرو هزری ئانارکیستی
https://t.me/kurdistananarshist

——————————-

۱۹- فیسبوک میتینگ دهه هفتاد و هشتادی ها

https://www.facebook.com/%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D9%87%D9%87-%D9%87%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D9%87%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7-505093803031731/

——————————————

۲۰ – گوگل پلاس عصر آنارشیسم

https://plus.google.com/u/0/114261734790222308813

——————————————-

۲۱ –  ساوندکلاود رادیو آنارشی

——————————————

۲۲- آدرس ” دختران آنارشیست افغانستان ” در اینستاگرام

https://www.instagram.com/dokhtarananarshist_afghanestan

———————————————————–

۲۳- آدرس “دختران آنارشیست افغان ” در فیسبوک

https://www.facebook.com/Afghan-Anarchist-Girls-116992605591873

————————————————————–

۲۴- آدرس آنارشیستهای رشت در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshist.rasht

———————————————————

۲۵ –  آدرس پیج آنارشیستهای شهر بوکان (  ئانارکیسته کانی بوکان ) در اینستاگرام

https://www.instagram.com/bokan_anarchy

———————————————————–

۲۶- آدرس آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر در تلگرام

https://t.me/Anarshistsh2

————————————————

۲۷ – آدرس آنارشیستهای اصفهان و شاهین شهر در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarshistshahinshahr

—————————————————

۲۸- آدرس آنارشیستهای شیراز در تلگرام

https://t.me/ShirazAnarchist

—————————————————

۲۹ – آدرس آنارشیستهای شیراز در اینستاگرام

https://www.instagram.com/anarchy_shz_ism

——————————————————

۳۰ – آدرس آنارشیستهای گیلان در اینستاگرام

https://www.instagram.com/guilan_anarchism

——————————————————-

۳۱ – کانال عصیانگر در تلگرام

https://t.me/AcabFai

————————————————-

۳۲ – آدرس کانال ” جوانان آنارشیست ” در تلگرام

https://t.me/young_anarchists

————————————————

۳۳- آدرس آنارشیستهای مشهد در کانال تلگرام

https://t.me/anarchismera

————————————————-

۳۴ -آدرس کانال آنارشیستهای تهران در تلگرام

t.me/tehran_anarchists ——————————————–

۳۵ – آدرس آنارشیستهای قم در توییتر

twitter.com/anarshist ————————————

۳۶ – آدرس پیج” آنارشیستهای جنوب “در اینستاگرام

https://www.instagram.com/southanarchists

آنارشیستهای جنوب یکی از اعضای تشکیل دهنده ” اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان” می باشند که در ایران حضور دارند.

———————————————————

۳۷ – آدرس پیج” آنارشیستهای خراسان “در اینستاگرام

https://www.instagram.com/khurasan_anarch

آنارشیستهای خراسان یکی از اعضای تشکیل دهنده ” اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان” می باشند که در ایران حضور دارند.

——————————————————————————

۳۸ – آدرس بالاچه عصر آنارشیسم در بالاترین

https://www.balatarin.com/b/anarchismera

———————————————————————-

۳۹ – آدرس وبلاگ اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان

https://tauai.wordpress.com

————————————————————————

۴۰ – آدرس اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان در فیسبوک

https://www.facebook.com/TAUAI/?modal=admin_todo_tour

————————————————————————————–

۴۱ – آدرس اتحادیه آنارشیستهای ایران و افغانستان در اینستاگرام

https://www.instagram.com/union9387

—————————————————————————————

۴۲ – آدرس پیچ آنارشیستهای اهواز در فیسبوک

https://www.facebook.com/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2-2021321021440113

—————————————————————————–

۴۳ – آدرس پیچ آنارشیسم سبز در فیسبوک

https://www.facebook.com/Green-Anarchism-%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%B2-229749814516765

—————————————————————————

۴۴ – آدرس پیج جوانان آنارشیست در اینستاگرام

https://www.instagram.com/javanane_anarshist