خوزستان، سرزمین نفت و مین

  عیسی بازیار: استان خوزستان پهناورترین استان آلوده به مین در کشور ایران، با وسعت یک میلیون و ۷۰۰ هزار کیلومتر آلودگی، در صدر لیست آلوده‌ترین استان‌های مرزی قرار دارد. کار پاکسازی میادین آلوده به مین‌های باقی‌مانده از جنگ ۸ ساله ایران و عراق، بلافاصله پس از پایان جنگ در این استان آغاز شد. میدان‌های مین منظم و نامنظم تا محدوده شهرهایی مانند آبادان و خرمشهر و حتی از خرمشهر تا وسط این شهرها کشیده شده بود و نیروهای حاضر در این جنگ و پس از پایان آن، اقدام به جمع‌آوری مین‌ها کردند. کار پاکسازی مستقل پس از پایان جنگ زیر نظر یگان‌های مهندسی ارتش و سپاه در مناطق مین‌زده ایران، به صورت میلیتاری (نظامی) آغاز شد. سرانجام در اوایل سال ۱۳۸۰، با به وجود آمدن مرکز مین‌زدایی کشور، کار پاکسازی میادین مین به این مرکز سپرده شد؛ یگان‌های مهندسی ارتش و سپاه و شرکت‌های خصوصی که بیش‌تر از بدنه همان نیروهای بازنشسته ارتش و سپاه تشکیل شده بود، در این امر مشارکت کردند.

پهنه وسیعی از استان خوزستان در محاصره مین قرار دارد. خوشبختانه اکثر میادین مین در این استان، از عرصه سکونت انسانی دور هستند و اگر به مانند استان کردستان که پراکندگی جمعیت در همه نقاط زیاد است، در خوزستان نیز محل تجمعات انسانی (روستاها و شهرها) به میادین مین نزدیک بود، فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر اتفاق می‌افتاد. با این حال استان خوزستان با آماری بالغ بر ۱۵۰۰ قربانی مین از سال ۱۳۶۷ تاکنون تقریبا یکی از پرتلفات‌ترین استان‌های مین‌زده به شمار می‌رود.

جدول آمار مصدومین مردمی ناشی از انفجار مین و انواع مواد منفجره در مناطق آلوده به مین و گلوله‌های عمل نکرده در استان خوزستان

وجود میادین مین منظم (میادین مینی که براساس اصول مهندسی کاشته شده‌اند) در این استان و تراکم مین بسیار بالا از نظر تعداد مین، خوزستان را در صدر آلوده‌ترین استان در کشور قرار داده است.

وجود میادین مین منحصر به فرد (حتی در سطح جهان)، یکی از مشخصه‌های بارز این استان است. نگارنده در این استان یک بار مجروح شده و از نزدیک با آرایش‌های غیراصولی در میادین مین این استان آشنایی نزدیک دارد. مانند وجود میادین مین روی هم یا به اصطلاح دو طبقه در شلمچه و چزابه، یا وجود میادین مین در تالاب‌های هورالعظیم و تالاب هویزه.

پاکسازی میادین مین و مصدومین مدنی

پاکسازی میادین مین در استان خوزستان نیز به طور یقین به هیچ‌وجه اصولی نبوده است؛ کم‌کاری و نبود دانش تخصصی و استفاده از استانداردهای پاکسازی (برابر با استانداردهای بین‌المللی) در این استان اعمال نمی‌شود و قطعا به پاکسازی با شیوه‌های نوین و اصولی در همه نقاط این استان نیاز است، حتی در مناطقی که اعلام پاکسازی شده‌اند و نیازی به ادامه عملیات پاکسازی ندارند. همچنین در این خصوص مدارکی وجود دارد؛ اینکه بارها در مناطقی که اعلام پاکسازی شده است، افرادی با مین برخورد کرده و جانشان را از دست داده‌اند .

«احمد حافظ طُرفی» جوانی ۲۳ ساله بود که در زمان بازگشت از بازارچه چزابه به بستان، در کنار جاده ترانزیت حمل کالا به بازارچه مرزی چزابه، در تیرماه ۱۳۹۳، با مین ضد تانک برخورد کرد و به شکل دردناکی جان باخت.

همچنین در سال ۱۳۸۸، در روستای رمیم از توابع دشت آزادگان، دو کشاورز در برخورد با مین در حین کشاورزی جانشان را در محل‌هایی از دست دادند که پیش‌تر اعلام پاکسازی کامل شده بود.

این ماجرای اعلام پاکسازی همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در همه استان‌ها ادامه دارد و هنوز در محل‌هایی که پاکسازی آنها به نقل از مرکز مین‌زدایی وابسته به وزارت دفاع کشور به اتمام رسیده، همچنان قربانی می‌گیرد.

اولویت پاکسازی مناطق نفتی در استان خوزستان

در استان خوزستان به علت وجود منابع و ذخایر عظیم نفتی، اولویت پاکسازی با مناطق نفت‌خیز است. در مناطقی که شرکت نفت در آنجا اقدام به پاکسازی به وسیله نیروهای مجرب داخلی و خارجی می‌کند، به ندرت اتفاقاتی از این دست روی داده است؛ به عنوان نمونه در میدان نفتی آزادگان جنوبی و شمالی که میان استان خوزستان و ایلام است، شرکت‌های خارجی برای احداث تاسیسات نفتی اقدام به پاکسازی میادین مین می‌کنند، این نوع پاکسازی‌ها از استاندارد‌های بهتری برخوردار است و تاکنون تلفات بسیار اندکی را در بین شاغلین پاکسازی و حتی مردم مدنی در این مناطق شاهد بوده‌ایم. این بدان معناست که با استفاده از استانداردها و روش‌های پاکسازی اصولی، می‌توان کار بهینه‌تری را در عرصه پاکسازی میادین مین شاهد بود.

روایت خانواده‌ای با ۶ قربانی مین در بستان

نگارنده در شهر بستان در شمال استان خوزستان، با خانواده‌ای ملاقات کرده که ۶ تن از اعضای آن با مین برخورد کرده و سه عضو آن، کشته و سه تن دیگر مجروح و نقص عضو شده‌اند.

در سال ۱۳۷۶، آقای «جبار راشدی» در منطقه چزابه (جنگل اُم‌قَر) با خودرویی که علوفه برای گوسفندان می‌برد، با مین ضد خودرو برخورد کرد. در این حادثه ۵ تن از اعضای خانواده و خودش نیز دچار حادثه شدند. او کودک، خواهر و پسرعموی خود را از دست داد. وی هر بار با یادآوری آن لحظات بسیار اندوهگین می‌شد. او نقاشیی از لحظه انفجار کشیده و در اتاق خود نصب کرده بود.

«ناصر راشدی» از دیگر مصدومین مین است که در کودکی یک پای خود را در اثر انفجار مین از دست داده است.

«فاضل راشدی» در نوجوانی بر اثر انفجار مین هر دو چشم و هر دو دست خود را از دست داده است.

منبع : کانون مدافعان حقوق بشر کردستان